Κατηγορία: ΥΓΕΙΑ

Κωνσταντίνος Καλοκασίδης,

Δερματολόγος-Aφροδισιολόγος Ειδικός στην Κλινική Φαρμακολογία, Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής A.Π.Θ.,

Επιστημονικός Συνεργάτης Εργαστηρίου Κλινικής Φαρμακολογίας Ιατρικής Σχολής A.Π.Θ. www.dermatologist.gr

Το δέρμα των ατόμων με διαβήτη έχει σημαντικές ιδιαιτερότητες: ξηρότητα, αυξημένη ευαισθησία και αργή επούλωση. Με την κατάλληλη φροντίδα, μπορούμε να μειώσουμε τον κίνδυνο επιπλοκών και να διατηρήσουμε την επιδερμίδα υγιή και ελαστική. Σε αυτό το άρθρο θα αναλύσουμε τους παράγοντες που επηρεάζουν το «διαβητικό» δέρμα, πρακτικές οδηγίες πρόληψης, ειδικές θεραπείες και τις κυριότερες ουσίες–ήρωες για καθημερινή χρήση.

1. Γιατί το διαβητικό  δέρμα απαιτεί ειδική φροντίδα
✤ Υψηλά επίπεδα γλυκόζης: Η υπεργλυκαιμία μειώνει τη μικροκυκλοφορία, με αποτέλεσμα λιγότερο οξυγόνο και θρεπτικά στοιχεία στα κύτταρα.
✤ Αφυδάτωση και σκληρότητα: Η μειωμένη έκκριση σμήγματος οδηγεί σε ξηρά, τραχιά σημεία, ιδιαίτερα σε αγκώνες, γόνατα και πέλματα.
✤ Αργή επούλωση: Η φλεγμονώδης απόκριση είναι μειωμένη, καθυστερώντας την αποκατάσταση ακόμα και μικρών πληγών.
✤ Κίνδυνος λοιμώξεων: Μικρορωγμές ή πληγές μπορεί να εξελιχθούν γρήγορα σε δερματικές ή μυκητιασικές λοιμώξεις, ειδικά στα πόδια.
Αντίστοιχα, όπως ένα αυτοκίνητο χρειάζεται καλή λίπανση και τακτικό σέρβις, έτσι και το διαβητικό δέρμα απαιτεί καθημερινή φροντίδα για να λειτουργεί ομαλά.

2. Βασικά βήματα πρόληψης
✤ Ρύθμιση σακχάρου
Τακτικός έλεγχος γλυκόζης και σωστή διατροφή.
✤ Ήπιος καθαρισμός
Χρησιμοποιείτε φυσικά καθαριστικά χωρίς άρωμα, με pH 5,5–6.
✤ Ζεστό, όχι καυτό ντους
Το πολύ ζεστό νερό αφυδατώνει περαιτέρω το δέρμα.
✤ Εφαρμογή ενυδατικής κρέμας
Δύο φορές την ημέρα, πρωί–βράδυ.
✤ Προστασία από τον ήλιο
SPF 30+ ευρέος φάσματος, επαναλαμβανόμενη εφαρμογή κάθε 2–3 ώρες.

3. Ειδικές θεραπείες & saponification
✤ Σαπωνοποίηση με θειούχο σαπούνι: Το θείο έχει αντιμικροβιακή και αντιμυκητιασική δράση και επιπλέον καταπραΰνει φλεγμονές, ιδιαίτερα σε περιοχές με έντονη ξηρότητα.
✤ Σαπωνοποίηση με ενεργό άνθρακα & ηφαιστειακή λάβα: Ο ενεργός άνθρακας απορροφά τοξίνες και ρύπους, ενώ η ηφαιστειακή λάβα καλύπτει ήπια απολέπιση, βελτιώνοντας τη μικροκυκλοφορία.
✤ Απολέπιση με ρετινόλη: Αντί για οξέα φρούτων, η ρετινόλη ενεργοποιεί την κυτταρική ανανέωση, βοηθά στην παραγωγή κολλαγόνου και βελτιώνει την υφή χωρίς έντονο ερεθισμό όταν χρησιμοποιείται σωστά.
✤ Αντιφλεγμονώδη εκχυλίσματα: αλόη, πράσινο τσάι, για καθημερινή καταπράυνση.
✤ Θεραπεία με ουρία (10–20%): Ιδανική για πολύ ξηρές περιοχές (πέλματα, αγκώνες).

4. Καθημερινή ρουτίνα φροντίδας
✤ Καθαρισμός: θειούχο σαπούνι με χλιαρό νερό.
✤ Ορός (Serum): υαλουρονικό ή ρετινόλη (βράδυ).
✤ Ενυδατική κρέμα: εφαρμογή το βράδυ στο πρόσωπο. Εφαρμογή στο σώμα μετά το ντους
✤ SPF 30+: καθημερινά, ιδανικά μετά το serum ημέρας (ενυδάτωση ή βιταμίνη C).
✤ Εβδομαδιαία: απολέπιση με ενεργό άνθρακα/λάβα + μάσκα καταπράυνσης.
✤ Έλεγχος δέρματος: επιθεωρείτε καθημερινά πέλματα και πόδια για πληγές

5. Συμπληρωματικές συμβουλές
✤ Εσωτερική ενυδάτωση: πίνετε καθημερινά 1,5–2 λίτρα νερό.
✤ Διατροφή πλούσια σε αντιοξειδωτικά: φρούτα, λαχανικά, ψάρια.
✤ Άσκηση: βελτιώνει την κυκλοφορία, βοηθά και στο μεταβολισμό της γλυκόζης.
✤ Τακτική επίσκεψη δερματολόγου: ανά 6–12 μήνες για έλεγχο των μικρών τραυματισμών.

6. Φυσικά δερμοκαλλυντικά:
η «πριμοδότηση» του διαβητικού δέρματος
✤ Ενισχύουν το ανοσοποιητικό φραγμό του δέρματος.
✤ Διεγείρουν την αναγέννηση των επιδερμικών κυττάρων.
✤ Δημιουργούν προστατευτική μεμβράνη, μειώνοντας την απώλεια υγρασίας

Συμπέρασμα
Με συνεπή ρύθμιση γλυκόζης, αυστηρή καθημερινή ρουτίνα φροντίδας και σωστή επιλογή δερμοκαλλυντικών (υαλουρονικό, ουρία, αντιοξειδωτικά), η επιδερμίδα στο διαβήτη μπορεί να παραμείνει ελαστική, απαλλαγμένη από ρωγμές και έλκη.
Η συνεργασία με τον δερματολόγο για προσαρμογή προϊόντων και συχνότητα εφαρμογών εξασφαλίζει μακροχρόνια προστασία και άμεση αντιμετώπιση όποιου προβλήματος προκύψει.

Μια ολιστική ματιά στη δομή, την πρόληψη  και τη φροντίδα του μεγαλύτερου οργάνου του ανθρώπινου σώματος.

Σωτήρης Θεοχάρης,

Δερματολόγος, Αφροδισιολόγος, Δερματοχειρουργός και Χειρουργός Μεταμόσχευσης Μαλλιών,

Πρόεδρος της Ελληνικής Δερματολογικής και Αφροδισιολογικής Εταιρείας skinandhair.gr

Το δέρμα είναι το μεγαλύτερο όργανο του σώματός μας και αντιπροσωπεύει περίπου το 15% του συνολικού σωματικού βάρους των ενηλίκων. Αποτελεί δυναμική ασπίδα που προστατεύει, αναπνέει, αισθάνεται και εκφράζεται. Αν και πολλές φορές το βλέπουμε μόνο ως επιφάνεια ή ως στοιχείο εμφάνισης, στην πραγματικότητα είναι ένας πολύπλοκος ιστός που αντικατοπτρίζει την εσωτερική μας υγεία και χρειάζεται φροντίδα τόσο για προληπτικούς όσο και για θεραπευτικούς λόγους.
Ανατομικά, το δέρμα αποτελείται από τρία βασικά στρώματα: την επιδερμίδα, το χόριο και το υπόδερμα. Κάθε ένα έχει το δικό του ρόλο και συμβάλλει συνολικά στη λειτουργία του οργανισμού.
Η επιδερμίδα είναι το εξωτερικό, ορατό στρώμα του δέρματος και λειτουργεί ως φραγμός απέναντι σε μικρόβια, ρύπους και τραυματισμούς. Αποτελείται από πέντε κυτταρικές στιβάδες, με κυρίαρχα τα κερατινοκύτταρα, τα οποία συνεχώς ανανεώνονται, δημιουργώντας ένα προστατευτικό στρώμα. Η επιδερμίδα στερείται αγγείων και θρέφεται από το χόριο, ενώ περιλαμβάνει επίσης μελανινοκύτταρα που ρυθμίζουν το χρώμα του δέρματος και μας προστατεύουν από την υπεριώδη ακτινοβολία.

Κάτω από την επιδερμίδα βρίσκεται το χόριο, ένα ιδιαίτερα πλούσιο και δραστήριο στρώμα, όπου εντοπίζονται τα αιμοφόρα αγγεία, οι νευρικές απολήξεις, οι ιδρωτοποιοί και σμηγματογόνοι αδένες, καθώς και οι θύλακες των τριχών. Το χόριο είναι υπεύθυνο για τη σφριγηλότητα, την ενυδάτωση και την ελαστικότητα του δέρματος, καθώς περιέχει ίνες κολλαγόνου και ελαστίνης. Εκεί βρίσκονται και οι υποδοχείς αφής, που καθιστούν το δέρμα αισθητήριο όργανο.
Το βαθύτερο στρώμα είναι το υπόδερμα ή υποδόριος ιστός. Περιέχει λιπώδη κύτταρα και λειτουργεί ως μονωτικό «μαξιλάρι» που προστατεύει τα εσωτερικά όργανα, συμβάλλει στη θερμορύθμιση και στην αποθήκευση ενέργειας. Το πάχος του διαφέρει ανά ανατομική περιοχή και φύλο – π.χ. στους άνδρες είναι πιο παχύ συγκριτικά με τις γυναίκες, καθώς και σε περιοχές που υπόκεινται σε πίεση, όπως τα πέλματα και οι παλάμες. Στα παιδιά είναι σχετικά λεπτό και με το πέρασμα του χρόνου σταδιακά αυξάνει σε πάχος μέχρι την 5η περίπου δεκαετία, οπότε και αρχίζει να λεπταίνει.
Τέλος, το δέρμα εμπεριέχει και εξαρτήματα όπως είναι τα νύχια, οι τρίχες και οι αδένες, τα οποία συμβάλλουν και αυτά το καθένα με το δικό του μοναδικό τρόπο για τη διατήρηση της υγείας και της φυσιολογικής λειτουργίας του οργανισμού.

Το δέρμα, εκτός από δομή, έχει και λειτουργίες ζωτικής σημασίας:
✤ Μας προστατεύει από μικροβιακές και χημικές επιθέσεις.
✤ Συμμετέχει στη ρύθμιση της θερμοκρασίας του σώματος.
✤ Λειτουργεί ως αισθητήριο όργανο για την αφή, τον πόνο, τη θερμότητα και το ψύχος.
✤ Συμβάλλει στην παραγωγή της βιταμίνης D με τη βοήθεια της ηλιακής ακτινοβολίας.
✤ Επηρεάζει τη συνολική εικόνα και ψυχολογία μας.

Η πρόληψη είναι το σημαντικότερο όπλο για την υγεία του δέρματος. Η ρουτίνα περιποίησης και φροντίδας του δέρματος, οφείλει να περιλαμβάνει:
✤ Χρήση αντηλιακού με δείκτη SPF τουλάχιστον 30+, κάθε μέρα.
✤ Καθαρισμό με ήπια προϊόντα, χωρίς αλκοόλ ή σκληρά σαπούνια.
✤ Καλή ενυδάτωση, ανάλογα με τον τύπο του δέρματος.
✤ Υγιεινή διατροφή, πλούσια σε φρούτα, λαχανικά και καλά λιπαρά.
✤ Επαρκή ύπνο, αποχή από κάπνισμα και υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ.
✤ Περιοδικό δερματολογικό έλεγχο – τουλάχιστον μία φορά τον χρόνο ή κάθε φορά που παρατηρούμε αλλαγή σε σπίλους ή βλάβες.

Η σύγχρονη δερματολογία παρέχει πλέον λύσεις εξατομικευμένες και επιστημονικά τεκμηριωμένες:
✤ Τοπικές και συστηματικές θεραπείες για συνήθεις δερματολογικές παθήσεις όπως ακμή, ψωρίαση, έκζεμα, ατοπική δερματίτιδα κτλ.
✤ Θεραπείες Laser και άλλων ενεργειακών πηγών για φωτογήρανση, πανάδες και αγγειακές βλάβες.
✤ Εφαρμογές ανανέωσης και ενυδάτωσης, οι οποίες δεν είναι ενέσιμες θεραπείες, όπως είναι ο βαθύς καθαρισμός προσώπου, τα χημικά peelings και η εφαρμογή microneedling.
✤ Tέλος για πιο άμεσα ορατά αποτελέσματα συστήνονται οι ενέσιμες θεραπείες αντιγήρανσης – πρόληψης, π.χ. αυτόλογη μεσοθεραπεία (PRP), εφαρμογή βοτουλινικής τοξίνης ή υαλουρονικού οξέος για την ενίσχυση της σφριγηλότητας και της όψης της επιδερμίδας, ύστερα από σύσταση εξειδικευμένου δερματολόγου.

Να υπενθυμίσουμε ότι όλες οι εφαρμογές και οι ενέσιμες θεραπείες θα πρέπει να πραγματοποιούνται από άρτια εκπαιδευμένους δερματολόγους, πλαστικούς χειρουργούς, προκειμένου να αποφευχθούν οι επιπλοκές, που πιθανώς να φέρουν αντίθετο αποτέλεσμα από το επιδιωκόμενο.
Το δέρμα είναι καθρέφτης της συνολικής υγείας μας. Μας μιλάει διαρκώς μέσω των αλλοιώσεων, των ερεθισμών, της ξηρότητας ή της φλεγμονής. Αν μάθουμε να το «ακούμε», μπορούμε να δράσουμε έγκαιρα και αποτελεσματικά. Η φροντίδα του δέρματος είναι μια πράξη πρόληψης, αυτοσεβασμού και συνειδητής επιλογής υγείας.

ΜΑΡΙΑ ΓΑΖΟΥΛΗ,

Καθηγήτρια Βιολογίας Γενετικής – Νανοϊατρικής, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ

mgazouli@med.uoa.gr

H τεχνητή νοημοσύνη (ΑΙ) δεν ανήκει πια στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασί- ας, είναι παρούσα και μεταμορφώνει ήδη την υγειονομική περίθαλψη. Έξυπνα συ- στήματα που «μαθαίνουν» από δεδομένα, αναγνωρίζουν μοτίβα και βλέπουν πέρα από το προφανές, γίνονται πολύτιμοι σύμμαχοι γιατρών, νοσηλευτών, φαρμακευτικών εταιρειών και, φυσικά, των ίδιων των ασθενών. Από τις διαγνώσεις μέχρι την πρόληψη και την ανάπτυξη φαρμάκων, η τεχνητή νοημοσύνη ανοίγει τον δρόμο για μια νέα εποχή στην υγειονομική περίθαλψη, όπου η τεχνολογία δεν αντικαθιστά τον άνθρωπο, αλλά τον ενδυναμώνει.

Διάγνωση με ταχύτητα και ακρίβεια
Μία από τις πιο εντυπωσιακές εφαρμογές της ΑΙ στην υγειονομική περίθαλψη είναι η ικανότητά της να διαγιγνώσκει ασθένειες μέσω απεικονιστικών εξετάσεων. Όπως αναφέρει και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης μπορούν να εντοπίσουν όγκους σε ακτινογραφίες, μαστογραφίες ή αξονικές τομογραφίες με εντυπωσιακή ακρίβεια, πολλές φορές μεγαλύτερη κι από εκείνη του ανθρώπινου ματιού. Και το σημαντικότερο; Δεν έρχονται να αντικαταστήσουν τον γιατρό, αλλά να τον ενισχύσουν, προσφέροντας μια δεύτερη, εξαιρετικά έγκυρη γνώμη. Αλλά η συμβολή της ΑΙ δεν σταματά εκεί. Μπορεί να «διαβάσει» ηλεκτρονικούς ιατρικούς φακέλους, να αναλύσει αιματολογικές εξετάσεις, ακόμα και να επεξεργαστεί φωνητικά δεδομένα, ώστε να εντοπίσει πρώιμα σημάδια σοβαρών παθήσεων, όπως η καρδιακή ανεπάρκεια ή η άνοια. Παράδειγμα είναι η DeepMind της Google που ανέπτυξε ένα μοντέλο ΑΙ που αναλύει μαστογραφίες και μειώνει τα ψευδώς θετικά και ψευδώς αρνητικά σε μεγαλύτερο βαθμό απ’ ό,τι οι ακτινολόγοι. Το σύστημα έχει δοκιμαστεί σε Βρετανία και ΗΠΑ με εξαιρετικά αποτελέσματα. Η τεχνολογία, πλέον, δεν περιορίζεται στη θεραπεία αλλά γίνεται και σύμμαχος στην πρόβλεψη και την πρόληψη, προσφέροντας στον άνθρωπο έναν νέο τύπο προστασίας: έναν ψηφιακό προστάτη της υγείας του.

Η τεχνητή νοημοσύνη δεν σταματά απλώς στη διάγνωση. Παίζει καθοριστικό ρόλο και στην ανακάλυψη νέων φαρμάκων, κάνοντας κάτι που μέχρι πρόσφατα έμοιαζε ακατόρθωτο: μειώνει δραστικά τον χρόνο και το κόστος αυτής της πολύπλοκης διαδικασίας. Πώς το καταφέρνει; Μέσα από προσομοιώσεις και την επεξεργασία τεράστιων όγκων βιολογικών δεδομένων, μπορεί να εντοπίσει μόρια με πιθανή θεραπευτική δράση και να προβλέψει πώς θα αντιδράσει ο ανθρώπινος οργανισμός σε αυτά, πριν καν ξεκινήσουν οι δοκιμές. Και στον φαρμακευτικό τομέα, η ΑΙ φέρνει μια μικρή επανάσταση. Μέσα από την ανάλυση γενετικών και κλινικών δεδομένων, βοηθά τους επιστήμονες να εντοπίσουν νέους πιθανούς «στόχους» για φάρμακα, αλλά και να προβλέψουν την αποτελεσματικότητα ή τις παρενέργειες ενός φαρμάκου – πριν καν φτάσει σε ανθρώπινη δοκιμή. Έτσι, οι κλινικές δοκιμές γίνονται πιο στοχευμένες, πιο ασφαλείς και, το σημαντικότερο, πιο γρήγορες. Γιατί όταν μιλάμε για σοβαρές ασθένειες, ο χρόνος είναι συχνά καθοριστικός. Ακόμα πιο εντυπωσιακό είναι ότι η ΑΙ φέρνει την προσωποποιημένη ιατρική πιο κοντά από ποτέ. Καθένας από εμάς είναι διαφορετικός – με ξεχωριστό γενετικό υπόβαθρο, τρόπο ζωής και περιβάλλον. Μέσα από την ανάλυση αυτών των παραμέτρων, η ΑΙ βοηθά να σχεδιαστούν θεραπείες που δεν είναι “μία για όλους”, αλλά κομμένες και ραμμένες στα μέτρα του κάθε ασθενούς. Με άλλα λόγια, η ιατρική γίνεται πιο ανθρώπινη και πιο στοχευμένη. Ένα από τα παραδείγματα της νέας αυτής εποχής στην ιατρική είναι το ευρωπαϊκό ερευνητικό πρόγραμμαKATY (Knowledge At the Tip of Your fingers) στο οποίο συμμετέχει ενεργά και η δική μου ερευνητική ομάδα (https://katy-project.eu/). Στο επίκεντρό του βρίσκεται ένας φιλόδοξος αλλά απόλυτα ανθρώπινος στόχος: να βοηθήσει στην ανάπτυξη πιο στοχευμένων, εξατομικευμένων θεραπειών για καρκινοπαθείς, χρησιμοποιώντας την τεχνητή νοημοσύνη. Το KATY αξιοποιεί προηγμένους αλγορίθμους μηχανικής μάθησης για να αναλύσει τεράστιες ποσότητες δεδομένων – από γονιδιακές πληροφορίες και ιατρικούς φακέλους έως κλινικά αποτελέσματα. Σκοπός του είναι να δημιουργήσει «αιτιολογικά μοντέλα» (causal models), δηλαδή συστήματα που δεν δείχνουν απλώς μια συσχέτιση, αλλά μπορούν να εξηγήσουν γιατί μια θεραπεία λειτουργεί σε έναν ασθενή και όχι σε κάποιον άλλο. Με αυτόν τον τρόπο, το KATY προσφέρει στους γιατρούς ένα νέο, έξυπνο εργαλείο λήψης αποφάσεων, βασισμένο σε επιστημονικά τεκμηριωμένες προβλέψεις. Δεν αντικαθιστά την ανθρώπινη κρίση – τη συμπληρώνει, δίνοντάς της πρόσβαση σε πληροφορίες που θα ήταν αδύνατον να αναλυθούν χωρίς τη βοήθεια της ΑΙ. Και το πιο σημαντικό: αυτή η τεχνολογία δεν ανήκει στο μακρινό μέλλον. Αναπτύσσεται ήδη πιλοτικά για περιπτώσεις νεφροκυτταρικού καρκίνου (καρκίνος νεφρού), με σκοπό να επεκταθεί και σε άλλες μορφές της νόσου.

Βελτίωση της νοσοκομειακής λειτουργίας
Η τεχνητή νοημοσύνη δεν βρίσκεται μόνο δίπλα στον ασθενή· δουλεύει και πίσω από τις κουρτίνες, εκεί όπου χτίζεται η καθημερινή λειτουργία ενός νοσοκομείου. Πλατφόρμες που βασίζονται σε ΑΙ μπορούν να προβλέψουν πόσοι ασθενείς θα εισαχθούν, να βοηθήσουν στο πρόγραμμα των βαρδιών, να διαχειριστούν τα αποθέματα φαρμάκων και εξοπλισμού. Μπορούν ακόμη να «δουν» νωρίτερα πού μπορεί να υπάρξει έλλειψη και να ειδοποιήσουν εγκαίρως. Παράλληλα, εργαλεία όπως τα ψηφιακά chatbots αναλαμβάνουν μικρές αλλά σημαντικές λεπτομέρειες: κλείνουν ραντεβού, απαντούν σε ερωτήσεις πρώτης ανάγκης, υπενθυμίζουν φάρμακα ή εξετάσεις. Ακούγεται απλό, αλλά για έναν άνθρωπο που αγωνιά, ένα άμεσο και σαφές μήνυμα κάνει διαφορά. Όλα αυτά σημαίνουν ένα πράγμα: λιγότερος χρόνος σε χαρτιά, λίστες και τηλέφωνα — περισσότερος χρόνος για τον άνθρωπο.

Προκλήσεις, ρίσκα και ηθικά διλήμματα
Η τεχνητή νοημοσύνη υπόσχεται πολλά στην υγεία, αλλά φέρνει μαζί της και σημαντικά ερωτήματα, προκλήσεις και ρίσκα τεχνικά και ηθικά. Οι αλγόριθμοι μαθαίνουν από δεδομένα. Αν τα δεδομένα αυτά περιέχουν προκαταλήψεις, τότε και η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να «κληρονομήσει» τις ίδιες στρεβλώσεις. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα: αν ένα σύστημα έχει εκπαιδευτεί κυρίως με ιατρικά δεδομένα από λευκούς άνδρες, υπάρχει κίνδυνος να αποτυγχάνει όταν καλείται να «διαβάσει» τον οργανισμό μιας γυναίκας ή ενός ατόμου διαφορετικής εθνοτικής καταγωγής. Κι αυτό δεν είναι απλώς τεχνικό λάθος αλλά είναι ζήτημα δικαιοσύνης και ισότητας στην περίθαλψη. Έπειτα έρχεται το ζήτημα της ιδιωτικότητας. Ποιος έχει πρόσβαση στα προσωπικά ιατρικά δεδομένα; Πώς αποθηκεύονται, πώς προστατεύονται; Πώς εξηγείται μια απόφαση που παίρνει ένα «μαύρο κουτί» τεχνητής νοημοσύνης; Αν υπάρξει λάθος διάγνωση, ποιος φέρει την ευθύνη; Και, ίσως το πιο σημαντικό: έχει ο ασθενής το δικαίωμα να αρνηθεί την ανάλυση του ιστορικού του από ένα σύστημα ΑΙ, χωρίς να φοβάται ότι θα έχει χειρότερη φροντίδα; Οι μεγάλοι διεθνείς οργανισμοί, όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας και ο ΟΟΣΑ, τονίζουν ξανά και ξανά ότι η χρήση της τεχνητής νοημοσύνης στην υγεία πρέπει να διέπετε από διαφάνεια, λογοδοσία και διαρκή έλεγχο. Το ζητούμενο είναι η τεχνολογία να υπηρετεί τον άνθρωπο — όχι να τον καθορίζει. Γιατί η φροντίδα της υγείας δεν είναι μόνο θέμα αλγορίθμων. Είναι θέμα εμπιστοσύνης.

Ή Ευρωπαϊκή στρατηγική και το μέλλον

Η Ευρωπαϊκή Ένωση εργάζεται ενεργά για να εξασφαλίσει ότι η τεχνητή νοημοσύνη στην υγεία εξελίσσεται με υπευθυνό- τητα και με σεβασμό στα θεμελιώδη δικαιώματα των πολιτών. Το νέο Ευρωπαϊκό Κανονιστικό Πλαίσιο για την ΑΙ (AI Act), θέτει αυστηρούς κανόνες για την ασφάλεια, τη διαφάνεια, την αξιοπιστία και την ανθρώπινη εποπτεία των συστημάτων ΑΙ, με ιδιαίτερη έμφαση σε «υψηλού κινδύνου εφαρμογές» όπως αυτές στον τομέα της υγείας. Παράλληλα, η ΕΕ επενδύει στην καινοτομία, χρηματοδοτώντας πρωτοποριακά ερευνητικά έργα μέσω προγραμμάτων.

Η Τεχνολογία το πλαϊ του ανθρώπου

Η ΑΙ επομένως είναι ένας ισχυρός σύμμαχος στην προσπά- θεια για καλύτερη, ταχύτερη και πιο εξατομικευμένη φροντίδα υγείας. Όμως δεν είναι πανάκεια. Δεν αντικαθιστά τον ιατρό, ούτε ακυρώνει την ανθρώπινη σχέση μεταξύ επαγγελματία και ασθενούς. Αντίθετα, μπορεί να απελευθερώσει τον χρόνο και την προσοχή των γιατρών για να επικεντρωθούν σε αυτό που δεν μπορεί να κάνει καμία μηχανή: να νοιαστούν. Με σωστό σχεδιασμό, ηθική καθοδήγηση και διαφάνεια, η ΑΙ μπορεί να φέρει μια επανάσταση στην υγεία που θα σέβεται τον άνθρωπο και θα αξιοποιεί την τεχνολογία — όχι για να τον υποκαταστή- σει, αλλά για να τον ενισχύσει.

ΝΙΚΟΣ ΚΥΡΠΙΔΗΣ,

Επικεφαλής της Επιστήμης Δεδομένων του Μικροβιώματος, Εθνικό Εργαστήριο του Μπέρκλεϊ

Φέτος συμπληρώνονται 30 χρόνια από τότε που ξεκινήσαμε να διαβάζουμε τον γενετικό κώδικα των μικροβίων με συστηματικό τρόπο (γονιδιωματική), και περίπου 20 χρόνια από την απαρχή της μεγάλης επανάστασης της μεταγονιδιωματικής. Η τελευταία μάς επέτρεψε να αρχίσουμε να μελετούμε το συνολικό γενετικό υλικό (DNA) όλων των μικροοργανισμών που υπάρχουν μέσα σε ένα περιβαλλοντικό δείγμα, χωρίς να απαιτείται η καλλιέργειά τους στο εργαστήριο.

Από τότε μέχρι σήμερα, η εικόνα μας για τον μικροβιακό κόσμο έχει αλλάξει ριζικά. Η μικροβιακή γονιδιωματική μάς επέτρεψε να αποκωδικοποιήσουμε πλήρως το DNA μεμονωμένων μικροοργανισμών και να μελετήσουμε τη γενετική τους βάση και τις λειτουργίες τους με ακρίβεια. Η τεχνολογική επανάσταση που κατέστησε αυτό εφικτό συνεχίζεται μέχρι σήμερα, με πάνω από 1.5 εκατομμύριο γονιδιώματα να έχουν αλληλουχηθεί, καλύπτοντας περίπου 20,000 διαφορετικά είδη βακτηρίων και αρχαίων (μικρόβια προκαρυωτικά, δηλαδή χωρίς κυτταρικό πυρήνα). Η μελέτη τους έχει ήδη οδηγήσει σε μεγάλες βιοτεχνολογικές εφαρμογές.

Είναι ενδεικτικό, ότι η μικροβιακή βιοτεχνολογία, αποτελεί έναν από τους ταχύτερα αναπτυσσόμενους τομείς της βιομηχανίας, με εφαρμογές που εκτείνονται από τη φαρμακευτική και τη γεωργία έως τα τρόφιμα, τα καύσιμα και τα βιομηχανικά ένζυμα. Η παγκόσμια αγορά προϊόντων μικροβιακής προέλευσης εκτιμάται ότι ανήλθε σε περίπου 210 δισεκατομμύρια δολάρια το 2024 και προβλέπεται να φτάσει τα 351 δισεκατομμύρια δολάρια έως το 2034, με ετήσιο ρυθμό ανάπτυξης 5,3%

Όμως, ενώ η γονιδιωματική μας έδωσε τα εργαλεία για να διαβάσουμε το DNA και να μελετήσουμε μεμονωμένα είδη, η μεταγονιδιωματική ήταν αυτή που πραγματικά μας επέτρεψε να δούμε τα μικρόβια στο φυσικό τους περιβάλλον, μέσα σε κοινότητες, όπως ακριβώς υπάρχουν στη φύση. Ετσι η έρευνα έγινε πιο ολιστική, πιο περιβαλλοντική, πιο πολυδιάστατη, αλλά και πολύ πιο συναρπαστική. Η μεταγονιδιωματική μάς αποκάλυψε ότι ζούμε σε έναν μικροβιακό πλανήτη, για τον οποίο γνωρίζουμε ακόμη ελάχιστα. Η πλειοψηφία των μικροοργανισμών γύρω μας και μέσα στο σώμα μας, παραμένει αχαρτογράφητη. Δεν γνωρίζουμε τι γονίδια φέρουν, ποιες είναι οι λειτουργίες τους, πώς επηρεάζουν την υγεία μας ή τα οικοσυστήματα στα οποία ζούνε.

Μεγάλο μέρος της έρευνάς μου επικεντρώνεται στην ανακάλυψη και κατηγοριοποίηση αυτών των “αόρατων” και άγνωστων ακόμα οργανισμών. Μέσω μεγάλων διεθνών προγραμμάτων αποκρυπτογράφησής τους, αλλά και μέσα από την ανάπτυξη νέων πρωτοπόρων υπολογιστικών εργαλείων προσπαθούμε να καταγράψουμε αυτή τη “σκοτεινή ύλη” της μικροβιολογίας, με στόχο την ανακάλυψη νέων λειτουργιών όπως π.χ. νέα ένζυμα και βιοκαταλύτες, μέχρι νέα CRISPR (Clustered Regularly Interspaced Short Palindromic Repeats) συστήματα και θεραπευτικά μόρια.
Αυτό που με ενδιαφέρει περισσότερο δεν είναι μόνο ποιοι μικροοργανισμοί υπάρχουν, αλλά και τι κάνουν. Πώς συνεργάζονται; Πώς επηρεάζουν το περιβάλλον ή τον ξενιστή τους; Τι γονίδια και τι λειτουργίες κωδικοποιούν; Αυτή η λειτουργική ποικιλότητα βρίσκεται στο επίκεντρο της έρευνάς μας. Με τη βοήθεια σύγχρονων τεχνικών και μαζικής ανάλυσης δεδομένων, μπορούμε πλέον να αναλύουμε δισεκατομμύρια γονίδια, να εντοπίζουμε νέες πρωτεΐνες, και να προβλέπουμε τις λειτουργίες τους.

Σε αυτό το πλαίσιο, είχα την τύχη να συνεργαστώ με δύο εμβληματικά εργαστήρια που έχουν τιμηθεί με το Νόμπελ τα τελευταία 5 χρόνια: της Jennifer Doudna στο UC Berkeley, με την οποία ανακαλύψαμε νέα CRISPR συστήματα από το φυσικό περιβάλλον· και του David Baker στο Πανεπιστήμιο της Ουάσιγκτον. Εδώ, σε συνεργασία με το εργαστήριο του Δρ Γιώργου Παυλόπουλου από το Ίδρυμα Φλέμιγκ, ανακαλύψαμε χιλιάδες νέες οικογένειες πρωτεϊνών και προβλέψαμε τις δομές τους, ανοίγοντας νέους δρόμους στη συνθετική βιολογία.

Γιατί αυτό αφορά την Ελλάδα;
Αυτό είναι ένα κομμάτι που με ενδιαφέρει ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια. Αντί να εισάγουμε διαρκώς τεχνολογίες από το εξωτερικό, μπορούμε να δημιουργήσουμε νέα γνώση εδώ, και να την εξάγουμε. Αυτό απαιτεί στοχευμένες επενδύσεις σε υποδομές, ανθρώπινο δυναμικό, δίκτυα, υπολογιστικά εργαλεία και προγράμματα που να στηρίζουν τη μετάβαση από τη βασική έρευνα στην εφαρμογή.
Η Ελλάδα έχει εξαιρετικό επιστημονικό δυναμικό. Αν συνδέσουμε την έρευνα με την επιχειρηματικότητα, και δημιουργήσουμε δομές που διευκολύνουν αυτή τη σύνδεση (όπως το BioInnovation Greece και το πρόγραμμα BioSTART), μπορούμε να δημιουργήσουμε ένα ζωντανό και εξωστρεφές βιοτεχνολογικό οικοσύστημα. Η μικροβιακή γονιδιωματική και μεταγονιδιωματική είναι η γλώσσα με την οποία μπορούμε να διαβάσουμε και να κατανοήσουμε τη βιολογία της υγείας μας αλλά και του πλανήτη μας, ώστε να μετατρέψουμε αυτή τη γνώση σε καινοτομία, και οικονομική ανάπτυξη.
Το ερώτημα δεν είναι αν θα ακολουθήσουμε αυτή την πορεία, αλλά αν η Ελλάδα θα είναι και πάλι απλός θεατής ή πρωταγωνιστής των παγκόσμιων εξελίξεων. Πιστεύω ότι μπορούμε να είμαστε το δεύτερο.

Αναστασία Μοσχοβάκη Ιατρός, Ειδική Παθολόγος

Email: anastasiamoschovaki1@gmail.com

Ο ιός CCHF Crimean-Congo haemorrhagic fever μεταδίδεται στους ανθρώπους είτε μέσω τσιμπημάτων τσιμπουριών είτε μέσω επαφής με μολυσμένο αίμα ή ιστούς ζώων κατά τη διάρκεια και αμέσως μετά τη σφαγή. Η μετάδοση από άνθρωπο σε άνθρωπο μπορεί να συμβεί ως αποτέλεσμα στενής επαφής με το αίμα, τις εκκρίσεις, τα όργανα ή άλλα σωματικά υγρά μολυσμένων ατόμων. Οι νοσοκομειακές λοιμώξεις μπορούν επίσης να προκληθούν λόγω ακατάλληλης αποστείρωσης ιατρικού εξοπλισμού.

Ο ιός CCHF είναι ένας αρμποϊός που ανήκει στο γένος  Nairovirus  στην οικογένεια  Bunyaviridae. Tο γονιδίωμα του ιού κωδικοποιεί το ιικό νουκλεοκαψίδιο, διάφορες δομικές και μη δομικές πρωτείνες, την πολυμεράση. Η πλειονότητα των κρουσμάτων εντοπίζεται σε άτομα που ασχολούνται με την κτηνοτροφία.

Η νόσος περιγράφηκε κλινικά για πρώτη φορά στην Κριμαία (Ουκρανία) το 1944, σε στρατιώτες και αγρότες και ονομάστηκε αιμορραγικός πυρετός της Κριμαίας. Αργότερα, το 1969, ο ιός αναγνωρίσθηκε ως αιτία της λοίμωξης παιδιού  που είχε νοσήσει στο Κονγκό , οπότε και προέκυψε η σημερινή ονομασία της νόσου. Αρκετά κρούσματα CCHF έχουν καταγραφεί σε  Βαλκάνια Ρωσία Μέση Ανατολή Ασία Αφρική. Σήμερα εκτιμάται ότι τρία δισεκατομμύρια άνθρωποι διατρέχουν κίνδυνο μόλυνσης παγκοσμίως και 10.000 έως 15.000 μολύνσεις συμβαίνουν κάθε χρόνο.

Άνω του 80% των περιπτώσεων είναι ασυμπτωματικές ή ήπιες. Τα παιδιά συνήθως εμφανίζουν τη νόσο με ηπιότερη μορφή. Σε σοβαρές περιπτώσεις, τα κύρια παθοφυσιολογικά χαρακτηριστικά είναι η αυξημένη αγγειακή διαπερατότητα και η καταιγίδα κυτοκινών. Επί συμπτωμάτων, οι ασθενείς συνέρχονται συνήθως σε δύο εβδομάδες. Σπάνια η ανάρρωση μπορεί να είναι πολύ αργή έως έτος. Επί σοβαρής νόσου που επιβάλλει νοσηλεία η θνητότητα κυμαίνεται από 9% έως 50%.

Τα συμπτώματα, στις τυπικές μορφές της νόσου, όταν υπάρχουν,  ξεκινούν απότομα, 1–14 ημέρες μετά την έκθεση με συνδρομή που ομοιάζει με ίωση:

• Κεφαλαλγία
• Πυρετός
• Μυϊκοί πόνοι
• Ρίγη
• Ναυτία
• Έμετος
• Διάρροια
• Διαταραχές συνείδησης
• Φωτοφοβία

Προοδευτικά όμως εάν το ανοσοποιητικό σύστημα δεν καταφέρει να εξουδετερώσει τον ιό, εμφανίζονται αιμορραγικά συμπτώματα: αιμορραγία από ούλα, μύτη, έντερο, αιμορραγικά εξανθήματα, εκχυμώσεις, αιμορραγία από σημεία ενδοφλέβιων ενέσεων, πολυοργανική ανεπάρκεια.

Οι αιματολογικές και βιοχημικές ανωμαλίες περιλαμβάνουν θρομβοπενία, λευκοπενία, τρανσαμινασαιμία, παρατεταμένους χρόνους πήξης, αυξημένα D-διμερή, μειωμένα επίπεδα ινωδογόνου και αυξημένα επίπεδα κρεατινικής φωσφοκινάσης και γαλακτικής αφυδρογονάσης.

Προφύλαξη από τσιμπούρια

• Η περίοδος κατά την οποία τα τσιμπούρια είναι σε έξαρση είναι από την Άνοιξη έως το Φθινόπωρο.
• Φορέστε κλειστά παπούτσια κάλτσες μακριά ενδύματα κατά τις εξορμήσεις σας στην εξοχή ή κατά την τέλεση γεωργικών εργασιών.
• Τοποθετήστε την μπλούζα μέσα στο παντελόνι
• Στην ύπαιθρο περπατάτε στα μονοπάτια και όχι σε μέρη με πυκνά χόρτα ή βλάστηση
• Μην κάθεστε κατάχαμα αλλά να έχετε πάντοτε μαζί σας πετσέτες και ψάθες.
• Χρησιμοποιήστε απωθητικά για τσιμπούρια παρασκευάσματα με αντίστοιχη έγκριση. Βάλτε εντομοαπωθητικό στις γυμνές/ακάλυπτες περιοχές του δέρματός σας. Διαβάστε τα συστατικά στη συσκευασία θα πρέπει να περιέχουν μία από τις παρακάτω ουσίες: DΕΕΤ πάνω από 20% για ενήλικες, ή ικαριδίνη/πικαριδίνη ή IR3535 ή Citriodiol ή Eucalyptus citriodora oil, hydrated, cyclized (ecoil (h/c)
• Μην κόβετε χόρτα με γυμνά χέρια.
• Κρατήστε καθαρό χωρίς αγριόχορτα τον χώρο που περιβάλλει το σπίτι σας.
• Κάντε ντους ή μπάνιο αμέσως μετά την επιστροφή σας από την ύπαιθρο.
• Εάν εντοπίσετε τσιμπούρι στα ρούχα σας, αφαιρέστε το προσεκτικά με γάντια.
• Αν βρείτε τσιμπούρι στο σώμα σας, βάλτε γάντια και αφαιρέστε το απαλά  με κατάλληλη λαβίδα/ τσιμπιδάκι χωρίς να το τραυματίσετε ή να το ενοχλήσετε.
• Φοράτε γάντια και προστατευτικό ρουχισμό, όταν έρχεστε σε επαφή με ζώα ή με το αίμα ή άλλους ιστούς/ εκκρίσεις ζώων, π.χ. κατά τη σφαγή ζώων.
• Εάν έχετε ζώα επικοινωνήστε με τον κτηνίατρο για τον έλεγχο των τσιμπουριών στα ζώα σας.
• Συνιστάται σωστή αποθήκευση κρέατος στους 4–8°C, καλό μαγείρεμα κρέατος και τήρηση αυστηρών κανόνων υγιεινής κατά την διαχείριση του ωμού κρέατος.
• Πρέπει να καταναλώνετε μόνο παστεριωμένα γαλακτοκομικά προϊόντα.

Αναστασία Μοσχοβάκη Ιατρός, Ειδική Παθολόγος

Email: anastasiamoschovaki1@gmail.com

Η χρόνια κόπωση αποτελεί παθολογική κατάσταση που χαρακτηρίζεται από κόπωση διάρκειας  άνω του εξαμήνου, που επιμένει, δεν λύεται με μέτρα ξεκούρασης και προκαλείται από νοσήματα όπως υποβιταμίνωση, αναιμία,  καρδιακά νοσήματα, ορμονικές διαταραχές,  φλεγμονές,  καρκινώματα, παθήσεις του κυκλοφορικού συστήματος,  αναπνευστικές παθήσεις, το σύνδρομο χρόνιας κόπωσης ή μυαλγικής εγκεφαλομυελίτιδας ψυχιατρικά σύνδρομα, σύνδρομο long covid. Ο σωστός εντοπισμός του υποκείμενου αιτίου είναι απαραίτητος κατά την  ειδική παθολογική εξέταση ώστε να χορηγηθεί αποτελεσματική αιτιολογική θεραπεία.

Ανεξαρτήτως αιτιολογίας ωστόσο οι πάσχοντες από χρόνια κόπωση πρέπει να αποφεύγουν ορισμένα λάθη, τα οποία δυστυχώς όχι σπάνια διαπράττονται:

• Δεν μεριμνούν για την καλή υγιεινή του ύπνου τους.

Κατά την διάρκεια του ύπνου, το σώμα καλείται να επιδιορθώσει τις φθορές του σώματος που έγιναν κατά την διάρκεια της ημέρας και να ανεφοδιάσει τις ενεργειακές αποθήκες του σώματος. Η σωστή υγιεινή ύπνου αποτελεί προϋπόθεση για το σωστό ύπνο και εξασφαλίζεται όταν:

• Το υπνοδωμάτιο έχει καλές συνθήκες θερμοκρασίας υγρασίας, άνετο στρώμα, μαξιλάρια, κουβέρτες, υπάρχει πλήρης συσκότιση του υπνοδωματίου.  Απομακρύνετε τις πηγές θορύβου, ρούτερ και κινητά από το υπνοδωμάτιο. Εάν η πλήρης συσκότιση σας προκαλεί φόβο, χρησιμοποιήστε ένα διακριτικό κίτρινο ζεστό φως που προσομοιάζει το φως της σελήνης, μάσκες ύπνου.
• Αποφεύγετε την έκθεση στο μπλε φως υπολογιστών, κινητών κατά το δίωρο που προηγείται του ύπνου, διότι διαταράσσει την έκκριση της μελατονίνης, ουσίας που έχει ζωτικό ρόλο για το σωστό ύπνο. Αποφύγετε κατά το δυνατόν την υπερβολική έκθεση στο μπλε φως, μετά το μεσημέρι.
• Αποφεύγετε αλκοόλ, καφέ, τα μεγάλα νυχτερινά γεύματα που δυσχεραίνοντας την πέψη διαταράσσουν τον ομαλό ρυθμό του ύπνου.
• Εφαρμόζετε μια χαλαρωτική ρουτίνα κατά το δίωρο που προηγείται του ύπνου.
• Έχετε σταθερό ωράριο κατάκλισης αφύπνισης
• Ασκείτε δραστηριότητες που σας βοηθούν να διαχειριστείτε με επάρκεια το stress. Η θρησκευτικότητα,  η ακρόαση επιλεγμένης μουσικής, η κλασσική φιλοσοφία, η ψυχοθεραπεία,  οι ενδυναμωτικές φιλικές οικογενειακές και συντροφικές σχέσεις, η βιβλιοφιλία, η τέχνη, η επαφή με την φύση,  συντελούν στην διαχείριση του άγχους.

• Δεν φροντίζουν για τη σωστή διατροφή τους.

Το μεσογειακό παραδοσιακό διατροφικό μοντέλο χωρίς κατάχρηση αλκοόλ , καφέ, τυποποιημένων αναψυκτικών  είναι η διατροφή που συνιστάται.  Εάν πάσχετε από χρόνιο νόσημα πρέπει να ακολουθείτε ειδικές διατροφικές οδηγίες. Πρέπει να αποφεύγετε τις δίαιτες express,  τις εξαιρετικά υποθερμιδικές, τις  στερητικές δίαιτες.

• Επιμένουν να καπνίζουν

Το οξυγόνο είναι σημαντικό για τη σωστή επιτέλεση της πλειοψηφίας των βιοχημικών αντιδράσεων που γίνονται στο ανθρώπινο σώμα και την παροχή υψηλής ενεργειακής εφεδρείας. Ο καπνός του τσιγάρου και πολλά από τα συστατικά του προκαλούν δομικές αλλαγές στην αναπνευστική οδό και στο σύστημα της κυκλοφορίας με αποτέλεσμα  την διαταραχή της ομαλής διάθεσης του οξυγόνου στο ανθρώπινο σώμα.

• Δεν εκπαιδεύουν τον εαυτό τους να μαθαίνει και να σέβεται τα ενεργειακά όρια του σώματός τους.

Όλοι  οι άνθρωποι έχουν όρια δραστηριότητας πέραν των οποίων κινδυνεύουν να προσβληθούν από υπερκόπωση, εάν όμως πάσχετε από χρόνια κόπωση, τα δικά σας όρια είναι πιο στενά, πρέπει να αυτοεκπαιδευτείτε να τα αναγνωρίζετε και να τα σέβεστε. Μην πιέζετε τον εαυτό σας να ολοκληρώσει ασφυκτικά επαγγελματικά προγράμματα, να ενταχτεί σε πιεστικά προγράμματα άσκησης, να διεκπεραιώσει κουραστικές κοινωνικές υποχρεώσεις.

• Δεν εκτίθενται στον ήλιο

Η μειωμένη διάθεση που προκαλεί η κόπωση έχει ως αποτέλεσμα, οι πάσχοντες να παραμένουν επί πολλή ώρα στο σπίτι, αποφεύγοντας ακόμη και την έξοδο στο μπαλκόνι του σπιτιού τους. Ωστόσο με την πρακτική αυτή δεν τροφοδοτούν τον οργανισμό τους με επαρκή βιταμίνη D η οποία συντίθεται στον οργανισμό με την επίδραση του ηλιακού φωτός και είναι σημαντική για την υγεία του σκελετού, την αντιμετώπιση φλεγμονών,  την αντίσταση έναντι λοιμώξεων, την φόρτιση των ενεργειακών αποθηκών. Ιδιαιτέρως το ηλιακό πρωινό φως είναι σημαντικό για την ομαλοποίηση των επιπέδων μελατονίνης- σεροτονίνης.

Χρήστος Γ. Σαββόπουλος
Καθηγητής Παθολογίας Α.Π.Θ.,
Δ/ντης Α’ Προπαιδευτικής Παθολογικής Κλινικής & Μονάδας Αυξημένης Φροντίδας (Stroke Unit), Κέντρο Αριστείας Υπέρτασης (Excellence Center of Hypertension), Πανεπιστημιακό Νοσ/μείο ΑΧΕΠΑ, Θεσσαλονίκη

Γενικά συμπτώματα ονομάζονται ορισμένα από τα συμπτώματα των αρρώστων αδυναμία, εύκολη κόπωση, καταβολή, απώλεια σωματικού βάρους, κεφαλαλγία), τα οποία εμφανίζονται κατά την πορεία πολλών νοσημάτων, διαφορετικής αιτιολογίας. Ο πυρετός αποτελεί ένα από τα πιο συχνά γενικά συμπτώματα.
Ως πυρετός καθορίζεται η αύξηση της θερμοκρασίας του σώματος πάνω από τους 37⁰C, που θεωρείται ως το ανώτερο όριο της φυσιολογικής θερμοκρασίας, αλλά στο όριο αυτό υπάρχουν μικρές φυσιολογικές ημερήσιες διακυμάνσεις. Για το λόγο αυτό, ορθότερο είναι να ονομάζεται πυρετός η αύξηση της θερμοκρασίας του σώματος πάνω από τα όριο των φυσιολογικών διακυμάνσεων της.
Στα υγιή φυσιολογικά άτομα η θερμοκρασία παραμένει σταθερή, περί τους 37⁰C, με μικρές όπως προαναφέρθηκε διακυμάνσεις στη διάρκεια της ημέρας. Η σταθερότητα αυτή της θερμοκρασίας του ανθρώπου εξασφαλίζεται και ρυθμίζεται από ένα ειδικό θερμορυθμιστικό μηχανισμό από δύο θερμορυθμιστικά κέντρα του κεντρικού νευρικού συστήματος, τα οποία βρίσκονται στον εγκέφαλο και συγκεκριμένα στον πρόσθιο υποθάλαμο. Ο μηχανισμός αυτός εξασφαλίζει την ισορροπία μεταξύ της παραγόμενης και της αποβαλλομένης από τον οργανισμό θερμότητας.
Το ένα κέντρο έχει την ικανότητα να ρυθμίζει τη συντήρηση της θερμοκρασίας του σώματος, προκαλώντας συστολή των αγγείων (αγγειοσύσπαση) και ρίγος, ενώ το άλλο κέντρο έχει την ικανότητα να ρυθμίζει την αποβολή θερμότητας από το δέρμα, προκαλώντας αγγειοδιαστολή και εφιδρώσεις. Τα δυο αυτά κέντρα φαίνεται ότι βρίσκονται σε σχέση αλληλεπίδρασης (παλίνδρομης ρύθμισης) με τη θερμοκρασία του σώματος. Δηλαδή, η άνοδος της θερμοκρασίας του σώματος διεγείρει το κέντρο που ρυθμίζει την αποβολή θερμότητας, ενώ η πτώση της θερμοκρασίας διεγείρει το κέντρο που ρυθμίζει τη συντήρηση της θερμοκρασίας. Συνεπώς η θερμοκρασία του ανθρώπινου σώματος παραμένει σε γενικές γραμμές σταθερή, ωστόσο διαφέρει ανάλογα με το σημείο-μέρος που γίνεται η θερμομέτρηση. Στη μασχάλη 36.6 ⁰C (+ 0.2 ⁰C), στο στόμα 37 ⁰C (+ 0.2 ⁰C) και στο ορθό 37.4 ⁰C (+ 0.2 ⁰C)

Σε παθήσεις του κεντρικού νευρικού συστήματος, όπως π.χ. σε όγκους ή σε αιμορραγίες, είναι δυνατόν να προκληθεί απορρύθμιση των θερμορρυθμιστικών κέντρων, με αποτέλεσμα την εμφάνιση πυρετού. Ο πυρετός αυτός ονομάζεται πυρετός κεντρικής αιτιολογίας.

Οι αιτίες που προκαλούν τον πυρετό είναι: τα μικρόβια, οι ιοί, διάφορες εξωγενείς πυρετογόνες ουσίες, αλλά και άλλες, άγνωστες επί του παρόντος ουσίες, οι οποίες παράγονται από τον οργανισμό ανθρώπων που πάσχουν από κακοήθη συνήθως νοσήματα και ονομάζονται εξωγενή πυρετογόνα.
Η πορεία του πυρετού διακρίνεται σε τρία στάδια: το στάδιο ανόδου, το στάδιο πτώσης και το στάδιο ακμής. Ενίοτε μπορεί να προηγηθεί πρόδρομο στάδιο, που χαρακτηρίζεται από εκδήλωση άτυπων γενικών συμπτωμάτων όπως καταβολή, κακουχία, μυαλγίες, οσταλγίες, ανορεξία κ.ά.

Με βάση το ύψος της θερμοκρασίας οι διάφοροι πυρετοί χαρακτηρίζονται ως:
✤ Δεκατική πυρετική κίνηση ή πυρέτιο (ανέρχεται το μέγιστο έως 37.5 ⁰C)
✤ Ελαφρός πυρετός
(δεν υπερβαίνει τους 38 ⁰C)
✤ Μέτριος πυρετός
(έως 38.5 ⁰C)
✤ Υψηλός πυρετός
(έως 40.5 ⁰C)
✤ Υπερπυρεξία
(υπερβαίνει τους 40.5 ⁰C)
✤ Βέβαια με βάση τη διάρκεια και τη διακύμανση του πυρετού, παρατηρούνται διάφοροι τύποι πυρετού: ο συνεχής, ο υφέσιμος, ο διαλείπων, ο υπόστροφος, ο κυματοειδής και ο ακανόνιστος πυρετός. Και βέβαια υπάρχει και ο Πυρετός Aγνώστου Aιτιολογίας που χαρακτηρίζεται ως εμπύρετη κατάσταση >38,3°C (σε επαναλαμβανόμενες μετρήσεις) που διαρκεί τουλάχιστον 3 εβδομάδες και δεν έχει τεθεί αιτιολογική διάγνωση μετά από τουλάχιστον μιας εβδομάδος νοσηλεία στο Νοσοκομείο. Συνήθη αίτια οι Λοιμώξεις, τα Νεοπλάσματα (καρκίνος σε διάφορα όργανα), Μη λοιμώδη φλεγμονώδη νοσήματα (αυτοάνοσα), Διάφορα άλλα νοσήματα, αλλά και Αδιάγνωστα νοσήματα σε περίπου 13% των περιπτώσεων.

Κατά συνέπεια για να απαντηθεί που σταματάει η αυτοθεραπεία (αναφορά σε τρόπους αυτοθεραπείας) και που ξενικά η επίσκεψη στον ιατρό για βαθύτερη διερεύνηση αιτιών, αντιλαμβάνεται ο καθένας ότι δεν υπάρχει απάντηση σε πάγια βάση και σε γενικό επίπεδο, αλλά εξατομικευμένα, δηλαδή ανάλογα με τον ασθενή που εκδηλώνει πυρετό, την ηλικία του, το εάν εμφανίζει ή όχι συννοσηρότες όπως τα χρόνια νοσήματα διαβήτης, υπέρταση, καρδιακή ανεπάρκεια, χρόνια αναπνευστική ανεπάρκεια, νεφρική νόσος, κακοήθεια και γενικά ανοσοκαταστολή και φυσικά ανάλογα και με τον τύπο και τη διάρκεια του πυρετού. Επομένως τα μικρά παιδιά και οι ηλικιωμένοι συνήθως χρειάζονται εκτίμηση ιατρική από τον προσωπικό τους οικογενειακό ιατρό ή από ιατρούς νοσηλευτικών ιδρυμάτων (αρχικά σε επίπεδο πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας – π.χ Κέντρα Υγείας και εάν απαιτηθεί και παραπομπή σε Δευτεροβάθμια και Τριτοβάθμια νοσοκομεία), όπως και όσοι έχουν κάποιο από τα προαναφερόμενα χρόνια υποκείμενα νοσήματα. Σε διαφορετική περίπτωση και ειδικά όταν συνυπάρχουν και γενικά συμπτώματα που να παραπέμπουν σε κάποια εμπύρετο ιογενή λοίμωξη θα μπορούσε μια αυτοθεραπεία 2-3 ημερών με ξεκούραση, ενυδάτωση με χυμούς και γενικά υγρά και λήψη κοινών αντιπυρετικών όπως παρακεταμόλη ή μη στεροειδών αντιφλεγμονωδών όπως ιμπουπροφαίνη και συχνά ντουζ με χλιαρό νερό πριν αναζητηθεί ιατρική βοήθεια με κλινική εξέταση και ενδεδειγμένο εργαστηριακό και απεικονιστικό έλεγχο όταν απαιτείται.

Στην κατεύθυνση αυτή θα πρέπει και οι φαρμακοποιοί να έχουν διακριτό ρόλο μη υποκαθιστώντας το γιατρό χορηγώντας αυθαίρετα οποιαδήποτε αγωγή χωρίς ιατρική συνταγή (π.χ. αντιβιοτικά, αντιβηχικά, κορτιζόνη κλπ) πέραν των απλών αντιπυρετικών και ρινικών αποσυμφορητικών ή απλών βιταμινών C & D.

Ιωάννης Γ. Καραϊτιανός
Επίκ. Καθηγητής Χειρουργικής Πανεπιστημίου Αθηνών, Διευθυντής Χειρουργικής Κλινικής Νοσοκομείου Ερρίκος Ντυνάν
Πρόεδρος Ελληνικής Εταιρείας Χειρουργικής Ογκολογίας, Πρόεδρος Ελληνικής Γεροντολογικής
και Γηριατρικής Εταιρείας
Πρόεδρος Εταιρείας Ιατρικών Σπουδών
igkaraitianos@hotmail.com

Μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η χώρα μας και που προβλέπεται να προσλάβει τα επόμενα χρόνια τεράστιες οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις είναι το δημογραφικό πρόβλημα που ωστόσο αποτελεί μείζον θέμα τόσο για την Ευρώπη όσο και παγκοσμίως. Αρκεί να αναλογιστεί κανείς ότι το 1980 τα άτομα ηλικίας άνω των 65 ετών ήταν 280 εκατομμύρια και το 2021 έφτασαν τα 761 εκατομμύρια. Οι στατιστικές μελέτες αναφέρουν ότι μέχρι το 2050 το ποσοστό των ηλικιωμένων ατόμων παγκοσμίως θα αυξηθεί από 10% που είναι σήμερα, σε 17% και συγκεκριμένα θα παρατηρηθεί αύξηση κατά 188% στα άτομα ηλικίας άνω των 65 ετών, 351% στις ηλικίες άνω των 85 ετών και 1004% στους αιωνόβιους!!! Αυτές οι εντυπωσιακές αυξήσεις των ατόμων προχωρημένης ηλικίας βρίσκονται σε αντιδιαστολή με μία μέτρια ποσοστιαία αύξηση του γενικού πληθυσμού ηλικίας 0-64 ετών κατά μόλις 22% για το ίδιο χρονικό διάστημα.
Στη χώρα μας σήμερα ζουν 2.400.000 άτομα ηλικίας άνω των 65 ετών και από αυτούς 600 χιλιάδες είναι άνω των 85 ετών. Τα στοιχεία του ΟΟΣΑ του 2018 προβλέπουν ότι η Ελλάδα εξαιτίας της γήρανσης θα παρουσιάσει τη σημαντικότερη μείωση του συνολικού δείκτη παραγωγικότητας στην Ευρωπαϊκή Ένωση ενώ στην πρόσφατη έκθεση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών η χώρα μας κατατάσσεται στην 4η θέση με τη μεγαλύτερη συρρίκνωση του παραγωγικού πληθυσμού παγκοσμίως!

Η ταχεία αύξηση του αριθμού των ατόμων μεγαλύτερων ηλικιών υπογραμμίζει τη σημασία της προαγωγής της υγείας, της πρόληψης και της θεραπείας ασθενειών σε όλη τη διάρκεια της ζωής και φέρνει στο προσκήνιο την ανάγκη για την αντιμετώπιση της οργανικής και ψυχικής ευαλωτότητας που συνεπάγεται το γήρας. Η ανησυχία επικεντρώνεται στον τρόπο ζωής και ειδικότερα στη σωματική δραστηριότητα και την πνευματική ευεξία ως οδηγών υγιούς γήρανσης και μακροζωΐας για τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας, σε συνδυασμό προφανώς με τη σωστή διατροφή και το καθαρό περιβάλλον.
Στη χώρα μας, εξίσου σοβαρό πρόβλημα με την ταχύτατη γήρανση αποτελεί και η χαμηλή ποιότητα ζωής των ηλικιωμένων. Έχει υπολογιστεί ότι τα έτη υγιούς γήρανσης στη χώρα μας έχουν μειωθεί κατά 3,4 έτη την τελευταία 10ετία με την Ελλάδα να κατατάσσεται εξαιτίας αυτού σε χαμηλό επίπεδο τόσο στην Ευρωπαϊκή Ένωση όσο και στην Ευρώπη γενικότερα. Αυτό οφείλεται στον υψηλό επιπολασμό των νόσων φθοράς του οργανισμού, όπως τα καρδιαγγειακά νοσήματα, ο καρκίνος, ο σακχαρώδης διαβήτης, η οστεοπόρωση, τα κατάγματα κλπ αλλά και η παχυσαρκία, η έλλειψη σωματικής άσκησης, οι κακές διατροφικές συνήθειες καθώς και η κακή ποιότητα του περιβάλλοντος στο οποίο ζουν οι Έλληνες.

Είναι γεγονός ότι με την πάροδο των ετών, οι διατροφικές ανάγκες αλλάζουν και πολλοί άνθρωποι μεγαλύτερης ηλικίας αντιμετωπίζουν προβλήματα όπως μειωμένη όρεξη, διαταραχές γεύσης, δυσκολία στη μάσηση και την κατάποση ή χρόνιες παθήσεις που μπορούν να οδηγήσουν σε διαταραχές θρέψης. Στη χώρα μας 1 στα 3 άτομα άνω των 65 ετών πάσχει από δυσθρεψία, μία ασθένεια κατά την οποία το σώμα δεν λαμβάνει τις απαραίτητες ποσότητες σε θερμίδες, πρωτεΐνες, βιταμίνες και ιχνοστοιχεία μέσω της διατροφής, με πολύ σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις στη σωματική και πνευματική υγεία του ατόμου, όπως αύξηση του κινδύνου λοιμώξεων, απώλεια μυϊκής μάζας, καθυστέρηση στην ανάρρωση από ασθένειες ή χειρουργικές επεμβάσεις, εξάντληση, αδυναμία ή δυσκολία στην κίνηση. Η σωστή διατροφή, όπως είναι η μεσογειακή, αποτελεί «φάρμακο» για το σώμα παίζοντας καθοριστικό ρόλο στη διατήρηση της υγείας και της ποιότητας ζωής των μεγαλύτερων ηλικιακά ατόμων.

Εξίσου σημαντική με τη διατροφή, όμως, είναι και η σωματική άσκηση. Οι συστάσεις για τα άτομα ηλικίας 65 ετών και άνω υποδεικνύουν την ανάγκη 150 λεπτών την εβδομάδα φυσικής δραστηριότητας μέτριας έντασης όπως περπάτημα ή κολύμβηση, ή 75 λεπτών την εβδομάδα έντονης δραστηριότητας, όπως πεζοπορία, τζόκινγκ ή τρέξιμο, καθώς επίσης αερόβια άσκηση και ασκήσεις ενδυνάμωσης και ισορροπίας για τη μείωση του κινδύνου πτώσεων. Εάν τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας δεν μπορούν να ακολουθήσουν τις οδηγίες λόγω χρόνιων παθήσεων, θα πρέπει να είναι όσο δραστήρια το επιτρέπουν οι ικανότητές τους και οι συνθήκες. Πρόσφατες μελέτες απέδειξαν ότι ακόμα και η άσκηση κατά τη διάρκεια του Σαββατοκύριακου μόνο, έχει τα ίδια ευεργετικά αποτελέσματα. Ωστόσο πρέπει να τονίσουμε ότι πολύ σπουδαίο ρόλο παίζει και η πνευματική ευεξία η οποία επιτυγχάνεται με την ενεργή κοινωνική ζωή και δραστηριότητες, την ενασχόληση με την τέχνη ή κάποιο χόμπι, αλλά και την παραμονή ως ενεργού μέλους της οικογένειας.
Εξάλλου, η «Δεκαετία Υγιούς Γήρανσης» 2021-2030 που έχει θεσπιστεί από τον ΟΗΕ και αποτελεί μία παγκόσμια πρωτοβουλία συσπείρωσης φορέων, οργανισμών και πολιτών, έχει στόχο τη βελτιστοποίηση της «λειτουργικής ικανότητας» των ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας και τη μακροζωία, αλλά με υγιή και ευχάριστο τρόπο. Η πρωτοβουλία αυτή επικεντρώνεται σε τέσσερις τομείς δράσεων: Περιβάλλοντα Φιλικά Προς τους Ανθρώπους Μεγαλύτερης Ηλικίας, Καταπολέμηση του Ηλικιακού Ρατσισμού, την Ολοκληρωμένη Φροντίδα από την πρόληψη μέχρι τη θεραπευτική αντιμετώπιση με το μικρότερο δυνατό κόστος και, τέλος, τη Μακροχρόνια Φροντίδα που περιλαμβάνει την υποστήριξη και την αποκατάσταση ατόμων μη αυτοεξυπηρετούμενων.