Συντάκτης: ΔΥΟ Newsroom

Κωνσταντίνος Καλοκασίδης,

Δερματολόγος-Aφροδισιολόγος Ειδικός στην Κλινική Φαρμακολογία, Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής A.Π.Θ.,

Επιστημονικός Συνεργάτης Εργαστηρίου Κλινικής Φαρμακολογίας Ιατρικής Σχολής A.Π.Θ. www.dermatologist.gr

Το δέρμα των ατόμων με διαβήτη έχει σημαντικές ιδιαιτερότητες: ξηρότητα, αυξημένη ευαισθησία και αργή επούλωση. Με την κατάλληλη φροντίδα, μπορούμε να μειώσουμε τον κίνδυνο επιπλοκών και να διατηρήσουμε την επιδερμίδα υγιή και ελαστική. Σε αυτό το άρθρο θα αναλύσουμε τους παράγοντες που επηρεάζουν το «διαβητικό» δέρμα, πρακτικές οδηγίες πρόληψης, ειδικές θεραπείες και τις κυριότερες ουσίες–ήρωες για καθημερινή χρήση.

1. Γιατί το διαβητικό  δέρμα απαιτεί ειδική φροντίδα
✤ Υψηλά επίπεδα γλυκόζης: Η υπεργλυκαιμία μειώνει τη μικροκυκλοφορία, με αποτέλεσμα λιγότερο οξυγόνο και θρεπτικά στοιχεία στα κύτταρα.
✤ Αφυδάτωση και σκληρότητα: Η μειωμένη έκκριση σμήγματος οδηγεί σε ξηρά, τραχιά σημεία, ιδιαίτερα σε αγκώνες, γόνατα και πέλματα.
✤ Αργή επούλωση: Η φλεγμονώδης απόκριση είναι μειωμένη, καθυστερώντας την αποκατάσταση ακόμα και μικρών πληγών.
✤ Κίνδυνος λοιμώξεων: Μικρορωγμές ή πληγές μπορεί να εξελιχθούν γρήγορα σε δερματικές ή μυκητιασικές λοιμώξεις, ειδικά στα πόδια.
Αντίστοιχα, όπως ένα αυτοκίνητο χρειάζεται καλή λίπανση και τακτικό σέρβις, έτσι και το διαβητικό δέρμα απαιτεί καθημερινή φροντίδα για να λειτουργεί ομαλά.

2. Βασικά βήματα πρόληψης
✤ Ρύθμιση σακχάρου
Τακτικός έλεγχος γλυκόζης και σωστή διατροφή.
✤ Ήπιος καθαρισμός
Χρησιμοποιείτε φυσικά καθαριστικά χωρίς άρωμα, με pH 5,5–6.
✤ Ζεστό, όχι καυτό ντους
Το πολύ ζεστό νερό αφυδατώνει περαιτέρω το δέρμα.
✤ Εφαρμογή ενυδατικής κρέμας
Δύο φορές την ημέρα, πρωί–βράδυ.
✤ Προστασία από τον ήλιο
SPF 30+ ευρέος φάσματος, επαναλαμβανόμενη εφαρμογή κάθε 2–3 ώρες.

3. Ειδικές θεραπείες & saponification
✤ Σαπωνοποίηση με θειούχο σαπούνι: Το θείο έχει αντιμικροβιακή και αντιμυκητιασική δράση και επιπλέον καταπραΰνει φλεγμονές, ιδιαίτερα σε περιοχές με έντονη ξηρότητα.
✤ Σαπωνοποίηση με ενεργό άνθρακα & ηφαιστειακή λάβα: Ο ενεργός άνθρακας απορροφά τοξίνες και ρύπους, ενώ η ηφαιστειακή λάβα καλύπτει ήπια απολέπιση, βελτιώνοντας τη μικροκυκλοφορία.
✤ Απολέπιση με ρετινόλη: Αντί για οξέα φρούτων, η ρετινόλη ενεργοποιεί την κυτταρική ανανέωση, βοηθά στην παραγωγή κολλαγόνου και βελτιώνει την υφή χωρίς έντονο ερεθισμό όταν χρησιμοποιείται σωστά.
✤ Αντιφλεγμονώδη εκχυλίσματα: αλόη, πράσινο τσάι, για καθημερινή καταπράυνση.
✤ Θεραπεία με ουρία (10–20%): Ιδανική για πολύ ξηρές περιοχές (πέλματα, αγκώνες).

4. Καθημερινή ρουτίνα φροντίδας
✤ Καθαρισμός: θειούχο σαπούνι με χλιαρό νερό.
✤ Ορός (Serum): υαλουρονικό ή ρετινόλη (βράδυ).
✤ Ενυδατική κρέμα: εφαρμογή το βράδυ στο πρόσωπο. Εφαρμογή στο σώμα μετά το ντους
✤ SPF 30+: καθημερινά, ιδανικά μετά το serum ημέρας (ενυδάτωση ή βιταμίνη C).
✤ Εβδομαδιαία: απολέπιση με ενεργό άνθρακα/λάβα + μάσκα καταπράυνσης.
✤ Έλεγχος δέρματος: επιθεωρείτε καθημερινά πέλματα και πόδια για πληγές

5. Συμπληρωματικές συμβουλές
✤ Εσωτερική ενυδάτωση: πίνετε καθημερινά 1,5–2 λίτρα νερό.
✤ Διατροφή πλούσια σε αντιοξειδωτικά: φρούτα, λαχανικά, ψάρια.
✤ Άσκηση: βελτιώνει την κυκλοφορία, βοηθά και στο μεταβολισμό της γλυκόζης.
✤ Τακτική επίσκεψη δερματολόγου: ανά 6–12 μήνες για έλεγχο των μικρών τραυματισμών.

6. Φυσικά δερμοκαλλυντικά:
η «πριμοδότηση» του διαβητικού δέρματος
✤ Ενισχύουν το ανοσοποιητικό φραγμό του δέρματος.
✤ Διεγείρουν την αναγέννηση των επιδερμικών κυττάρων.
✤ Δημιουργούν προστατευτική μεμβράνη, μειώνοντας την απώλεια υγρασίας

Συμπέρασμα
Με συνεπή ρύθμιση γλυκόζης, αυστηρή καθημερινή ρουτίνα φροντίδας και σωστή επιλογή δερμοκαλλυντικών (υαλουρονικό, ουρία, αντιοξειδωτικά), η επιδερμίδα στο διαβήτη μπορεί να παραμείνει ελαστική, απαλλαγμένη από ρωγμές και έλκη.
Η συνεργασία με τον δερματολόγο για προσαρμογή προϊόντων και συχνότητα εφαρμογών εξασφαλίζει μακροχρόνια προστασία και άμεση αντιμετώπιση όποιου προβλήματος προκύψει.

Μια ολιστική ματιά στη δομή, την πρόληψη  και τη φροντίδα του μεγαλύτερου οργάνου του ανθρώπινου σώματος.

Σωτήρης Θεοχάρης,

Δερματολόγος, Αφροδισιολόγος, Δερματοχειρουργός και Χειρουργός Μεταμόσχευσης Μαλλιών,

Πρόεδρος της Ελληνικής Δερματολογικής και Αφροδισιολογικής Εταιρείας skinandhair.gr

Το δέρμα είναι το μεγαλύτερο όργανο του σώματός μας και αντιπροσωπεύει περίπου το 15% του συνολικού σωματικού βάρους των ενηλίκων. Αποτελεί δυναμική ασπίδα που προστατεύει, αναπνέει, αισθάνεται και εκφράζεται. Αν και πολλές φορές το βλέπουμε μόνο ως επιφάνεια ή ως στοιχείο εμφάνισης, στην πραγματικότητα είναι ένας πολύπλοκος ιστός που αντικατοπτρίζει την εσωτερική μας υγεία και χρειάζεται φροντίδα τόσο για προληπτικούς όσο και για θεραπευτικούς λόγους.
Ανατομικά, το δέρμα αποτελείται από τρία βασικά στρώματα: την επιδερμίδα, το χόριο και το υπόδερμα. Κάθε ένα έχει το δικό του ρόλο και συμβάλλει συνολικά στη λειτουργία του οργανισμού.
Η επιδερμίδα είναι το εξωτερικό, ορατό στρώμα του δέρματος και λειτουργεί ως φραγμός απέναντι σε μικρόβια, ρύπους και τραυματισμούς. Αποτελείται από πέντε κυτταρικές στιβάδες, με κυρίαρχα τα κερατινοκύτταρα, τα οποία συνεχώς ανανεώνονται, δημιουργώντας ένα προστατευτικό στρώμα. Η επιδερμίδα στερείται αγγείων και θρέφεται από το χόριο, ενώ περιλαμβάνει επίσης μελανινοκύτταρα που ρυθμίζουν το χρώμα του δέρματος και μας προστατεύουν από την υπεριώδη ακτινοβολία.

Κάτω από την επιδερμίδα βρίσκεται το χόριο, ένα ιδιαίτερα πλούσιο και δραστήριο στρώμα, όπου εντοπίζονται τα αιμοφόρα αγγεία, οι νευρικές απολήξεις, οι ιδρωτοποιοί και σμηγματογόνοι αδένες, καθώς και οι θύλακες των τριχών. Το χόριο είναι υπεύθυνο για τη σφριγηλότητα, την ενυδάτωση και την ελαστικότητα του δέρματος, καθώς περιέχει ίνες κολλαγόνου και ελαστίνης. Εκεί βρίσκονται και οι υποδοχείς αφής, που καθιστούν το δέρμα αισθητήριο όργανο.
Το βαθύτερο στρώμα είναι το υπόδερμα ή υποδόριος ιστός. Περιέχει λιπώδη κύτταρα και λειτουργεί ως μονωτικό «μαξιλάρι» που προστατεύει τα εσωτερικά όργανα, συμβάλλει στη θερμορύθμιση και στην αποθήκευση ενέργειας. Το πάχος του διαφέρει ανά ανατομική περιοχή και φύλο – π.χ. στους άνδρες είναι πιο παχύ συγκριτικά με τις γυναίκες, καθώς και σε περιοχές που υπόκεινται σε πίεση, όπως τα πέλματα και οι παλάμες. Στα παιδιά είναι σχετικά λεπτό και με το πέρασμα του χρόνου σταδιακά αυξάνει σε πάχος μέχρι την 5η περίπου δεκαετία, οπότε και αρχίζει να λεπταίνει.
Τέλος, το δέρμα εμπεριέχει και εξαρτήματα όπως είναι τα νύχια, οι τρίχες και οι αδένες, τα οποία συμβάλλουν και αυτά το καθένα με το δικό του μοναδικό τρόπο για τη διατήρηση της υγείας και της φυσιολογικής λειτουργίας του οργανισμού.

Το δέρμα, εκτός από δομή, έχει και λειτουργίες ζωτικής σημασίας:
✤ Μας προστατεύει από μικροβιακές και χημικές επιθέσεις.
✤ Συμμετέχει στη ρύθμιση της θερμοκρασίας του σώματος.
✤ Λειτουργεί ως αισθητήριο όργανο για την αφή, τον πόνο, τη θερμότητα και το ψύχος.
✤ Συμβάλλει στην παραγωγή της βιταμίνης D με τη βοήθεια της ηλιακής ακτινοβολίας.
✤ Επηρεάζει τη συνολική εικόνα και ψυχολογία μας.

Η πρόληψη είναι το σημαντικότερο όπλο για την υγεία του δέρματος. Η ρουτίνα περιποίησης και φροντίδας του δέρματος, οφείλει να περιλαμβάνει:
✤ Χρήση αντηλιακού με δείκτη SPF τουλάχιστον 30+, κάθε μέρα.
✤ Καθαρισμό με ήπια προϊόντα, χωρίς αλκοόλ ή σκληρά σαπούνια.
✤ Καλή ενυδάτωση, ανάλογα με τον τύπο του δέρματος.
✤ Υγιεινή διατροφή, πλούσια σε φρούτα, λαχανικά και καλά λιπαρά.
✤ Επαρκή ύπνο, αποχή από κάπνισμα και υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ.
✤ Περιοδικό δερματολογικό έλεγχο – τουλάχιστον μία φορά τον χρόνο ή κάθε φορά που παρατηρούμε αλλαγή σε σπίλους ή βλάβες.

Η σύγχρονη δερματολογία παρέχει πλέον λύσεις εξατομικευμένες και επιστημονικά τεκμηριωμένες:
✤ Τοπικές και συστηματικές θεραπείες για συνήθεις δερματολογικές παθήσεις όπως ακμή, ψωρίαση, έκζεμα, ατοπική δερματίτιδα κτλ.
✤ Θεραπείες Laser και άλλων ενεργειακών πηγών για φωτογήρανση, πανάδες και αγγειακές βλάβες.
✤ Εφαρμογές ανανέωσης και ενυδάτωσης, οι οποίες δεν είναι ενέσιμες θεραπείες, όπως είναι ο βαθύς καθαρισμός προσώπου, τα χημικά peelings και η εφαρμογή microneedling.
✤ Tέλος για πιο άμεσα ορατά αποτελέσματα συστήνονται οι ενέσιμες θεραπείες αντιγήρανσης – πρόληψης, π.χ. αυτόλογη μεσοθεραπεία (PRP), εφαρμογή βοτουλινικής τοξίνης ή υαλουρονικού οξέος για την ενίσχυση της σφριγηλότητας και της όψης της επιδερμίδας, ύστερα από σύσταση εξειδικευμένου δερματολόγου.

Να υπενθυμίσουμε ότι όλες οι εφαρμογές και οι ενέσιμες θεραπείες θα πρέπει να πραγματοποιούνται από άρτια εκπαιδευμένους δερματολόγους, πλαστικούς χειρουργούς, προκειμένου να αποφευχθούν οι επιπλοκές, που πιθανώς να φέρουν αντίθετο αποτέλεσμα από το επιδιωκόμενο.
Το δέρμα είναι καθρέφτης της συνολικής υγείας μας. Μας μιλάει διαρκώς μέσω των αλλοιώσεων, των ερεθισμών, της ξηρότητας ή της φλεγμονής. Αν μάθουμε να το «ακούμε», μπορούμε να δράσουμε έγκαιρα και αποτελεσματικά. Η φροντίδα του δέρματος είναι μια πράξη πρόληψης, αυτοσεβασμού και συνειδητής επιλογής υγείας.

ΜΑΡΙΑ ΓΑΖΟΥΛΗ,

Καθηγήτρια Βιολογίας Γενετικής – Νανοϊατρικής, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ

mgazouli@med.uoa.gr

H τεχνητή νοημοσύνη (ΑΙ) δεν ανήκει πια στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασί- ας, είναι παρούσα και μεταμορφώνει ήδη την υγειονομική περίθαλψη. Έξυπνα συ- στήματα που «μαθαίνουν» από δεδομένα, αναγνωρίζουν μοτίβα και βλέπουν πέρα από το προφανές, γίνονται πολύτιμοι σύμμαχοι γιατρών, νοσηλευτών, φαρμακευτικών εταιρειών και, φυσικά, των ίδιων των ασθενών. Από τις διαγνώσεις μέχρι την πρόληψη και την ανάπτυξη φαρμάκων, η τεχνητή νοημοσύνη ανοίγει τον δρόμο για μια νέα εποχή στην υγειονομική περίθαλψη, όπου η τεχνολογία δεν αντικαθιστά τον άνθρωπο, αλλά τον ενδυναμώνει.

Διάγνωση με ταχύτητα και ακρίβεια
Μία από τις πιο εντυπωσιακές εφαρμογές της ΑΙ στην υγειονομική περίθαλψη είναι η ικανότητά της να διαγιγνώσκει ασθένειες μέσω απεικονιστικών εξετάσεων. Όπως αναφέρει και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης μπορούν να εντοπίσουν όγκους σε ακτινογραφίες, μαστογραφίες ή αξονικές τομογραφίες με εντυπωσιακή ακρίβεια, πολλές φορές μεγαλύτερη κι από εκείνη του ανθρώπινου ματιού. Και το σημαντικότερο; Δεν έρχονται να αντικαταστήσουν τον γιατρό, αλλά να τον ενισχύσουν, προσφέροντας μια δεύτερη, εξαιρετικά έγκυρη γνώμη. Αλλά η συμβολή της ΑΙ δεν σταματά εκεί. Μπορεί να «διαβάσει» ηλεκτρονικούς ιατρικούς φακέλους, να αναλύσει αιματολογικές εξετάσεις, ακόμα και να επεξεργαστεί φωνητικά δεδομένα, ώστε να εντοπίσει πρώιμα σημάδια σοβαρών παθήσεων, όπως η καρδιακή ανεπάρκεια ή η άνοια. Παράδειγμα είναι η DeepMind της Google που ανέπτυξε ένα μοντέλο ΑΙ που αναλύει μαστογραφίες και μειώνει τα ψευδώς θετικά και ψευδώς αρνητικά σε μεγαλύτερο βαθμό απ’ ό,τι οι ακτινολόγοι. Το σύστημα έχει δοκιμαστεί σε Βρετανία και ΗΠΑ με εξαιρετικά αποτελέσματα. Η τεχνολογία, πλέον, δεν περιορίζεται στη θεραπεία αλλά γίνεται και σύμμαχος στην πρόβλεψη και την πρόληψη, προσφέροντας στον άνθρωπο έναν νέο τύπο προστασίας: έναν ψηφιακό προστάτη της υγείας του.

Η τεχνητή νοημοσύνη δεν σταματά απλώς στη διάγνωση. Παίζει καθοριστικό ρόλο και στην ανακάλυψη νέων φαρμάκων, κάνοντας κάτι που μέχρι πρόσφατα έμοιαζε ακατόρθωτο: μειώνει δραστικά τον χρόνο και το κόστος αυτής της πολύπλοκης διαδικασίας. Πώς το καταφέρνει; Μέσα από προσομοιώσεις και την επεξεργασία τεράστιων όγκων βιολογικών δεδομένων, μπορεί να εντοπίσει μόρια με πιθανή θεραπευτική δράση και να προβλέψει πώς θα αντιδράσει ο ανθρώπινος οργανισμός σε αυτά, πριν καν ξεκινήσουν οι δοκιμές. Και στον φαρμακευτικό τομέα, η ΑΙ φέρνει μια μικρή επανάσταση. Μέσα από την ανάλυση γενετικών και κλινικών δεδομένων, βοηθά τους επιστήμονες να εντοπίσουν νέους πιθανούς «στόχους» για φάρμακα, αλλά και να προβλέψουν την αποτελεσματικότητα ή τις παρενέργειες ενός φαρμάκου – πριν καν φτάσει σε ανθρώπινη δοκιμή. Έτσι, οι κλινικές δοκιμές γίνονται πιο στοχευμένες, πιο ασφαλείς και, το σημαντικότερο, πιο γρήγορες. Γιατί όταν μιλάμε για σοβαρές ασθένειες, ο χρόνος είναι συχνά καθοριστικός. Ακόμα πιο εντυπωσιακό είναι ότι η ΑΙ φέρνει την προσωποποιημένη ιατρική πιο κοντά από ποτέ. Καθένας από εμάς είναι διαφορετικός – με ξεχωριστό γενετικό υπόβαθρο, τρόπο ζωής και περιβάλλον. Μέσα από την ανάλυση αυτών των παραμέτρων, η ΑΙ βοηθά να σχεδιαστούν θεραπείες που δεν είναι “μία για όλους”, αλλά κομμένες και ραμμένες στα μέτρα του κάθε ασθενούς. Με άλλα λόγια, η ιατρική γίνεται πιο ανθρώπινη και πιο στοχευμένη. Ένα από τα παραδείγματα της νέας αυτής εποχής στην ιατρική είναι το ευρωπαϊκό ερευνητικό πρόγραμμαKATY (Knowledge At the Tip of Your fingers) στο οποίο συμμετέχει ενεργά και η δική μου ερευνητική ομάδα (https://katy-project.eu/). Στο επίκεντρό του βρίσκεται ένας φιλόδοξος αλλά απόλυτα ανθρώπινος στόχος: να βοηθήσει στην ανάπτυξη πιο στοχευμένων, εξατομικευμένων θεραπειών για καρκινοπαθείς, χρησιμοποιώντας την τεχνητή νοημοσύνη. Το KATY αξιοποιεί προηγμένους αλγορίθμους μηχανικής μάθησης για να αναλύσει τεράστιες ποσότητες δεδομένων – από γονιδιακές πληροφορίες και ιατρικούς φακέλους έως κλινικά αποτελέσματα. Σκοπός του είναι να δημιουργήσει «αιτιολογικά μοντέλα» (causal models), δηλαδή συστήματα που δεν δείχνουν απλώς μια συσχέτιση, αλλά μπορούν να εξηγήσουν γιατί μια θεραπεία λειτουργεί σε έναν ασθενή και όχι σε κάποιον άλλο. Με αυτόν τον τρόπο, το KATY προσφέρει στους γιατρούς ένα νέο, έξυπνο εργαλείο λήψης αποφάσεων, βασισμένο σε επιστημονικά τεκμηριωμένες προβλέψεις. Δεν αντικαθιστά την ανθρώπινη κρίση – τη συμπληρώνει, δίνοντάς της πρόσβαση σε πληροφορίες που θα ήταν αδύνατον να αναλυθούν χωρίς τη βοήθεια της ΑΙ. Και το πιο σημαντικό: αυτή η τεχνολογία δεν ανήκει στο μακρινό μέλλον. Αναπτύσσεται ήδη πιλοτικά για περιπτώσεις νεφροκυτταρικού καρκίνου (καρκίνος νεφρού), με σκοπό να επεκταθεί και σε άλλες μορφές της νόσου.

Βελτίωση της νοσοκομειακής λειτουργίας
Η τεχνητή νοημοσύνη δεν βρίσκεται μόνο δίπλα στον ασθενή· δουλεύει και πίσω από τις κουρτίνες, εκεί όπου χτίζεται η καθημερινή λειτουργία ενός νοσοκομείου. Πλατφόρμες που βασίζονται σε ΑΙ μπορούν να προβλέψουν πόσοι ασθενείς θα εισαχθούν, να βοηθήσουν στο πρόγραμμα των βαρδιών, να διαχειριστούν τα αποθέματα φαρμάκων και εξοπλισμού. Μπορούν ακόμη να «δουν» νωρίτερα πού μπορεί να υπάρξει έλλειψη και να ειδοποιήσουν εγκαίρως. Παράλληλα, εργαλεία όπως τα ψηφιακά chatbots αναλαμβάνουν μικρές αλλά σημαντικές λεπτομέρειες: κλείνουν ραντεβού, απαντούν σε ερωτήσεις πρώτης ανάγκης, υπενθυμίζουν φάρμακα ή εξετάσεις. Ακούγεται απλό, αλλά για έναν άνθρωπο που αγωνιά, ένα άμεσο και σαφές μήνυμα κάνει διαφορά. Όλα αυτά σημαίνουν ένα πράγμα: λιγότερος χρόνος σε χαρτιά, λίστες και τηλέφωνα — περισσότερος χρόνος για τον άνθρωπο.

Προκλήσεις, ρίσκα και ηθικά διλήμματα
Η τεχνητή νοημοσύνη υπόσχεται πολλά στην υγεία, αλλά φέρνει μαζί της και σημαντικά ερωτήματα, προκλήσεις και ρίσκα τεχνικά και ηθικά. Οι αλγόριθμοι μαθαίνουν από δεδομένα. Αν τα δεδομένα αυτά περιέχουν προκαταλήψεις, τότε και η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να «κληρονομήσει» τις ίδιες στρεβλώσεις. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα: αν ένα σύστημα έχει εκπαιδευτεί κυρίως με ιατρικά δεδομένα από λευκούς άνδρες, υπάρχει κίνδυνος να αποτυγχάνει όταν καλείται να «διαβάσει» τον οργανισμό μιας γυναίκας ή ενός ατόμου διαφορετικής εθνοτικής καταγωγής. Κι αυτό δεν είναι απλώς τεχνικό λάθος αλλά είναι ζήτημα δικαιοσύνης και ισότητας στην περίθαλψη. Έπειτα έρχεται το ζήτημα της ιδιωτικότητας. Ποιος έχει πρόσβαση στα προσωπικά ιατρικά δεδομένα; Πώς αποθηκεύονται, πώς προστατεύονται; Πώς εξηγείται μια απόφαση που παίρνει ένα «μαύρο κουτί» τεχνητής νοημοσύνης; Αν υπάρξει λάθος διάγνωση, ποιος φέρει την ευθύνη; Και, ίσως το πιο σημαντικό: έχει ο ασθενής το δικαίωμα να αρνηθεί την ανάλυση του ιστορικού του από ένα σύστημα ΑΙ, χωρίς να φοβάται ότι θα έχει χειρότερη φροντίδα; Οι μεγάλοι διεθνείς οργανισμοί, όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας και ο ΟΟΣΑ, τονίζουν ξανά και ξανά ότι η χρήση της τεχνητής νοημοσύνης στην υγεία πρέπει να διέπετε από διαφάνεια, λογοδοσία και διαρκή έλεγχο. Το ζητούμενο είναι η τεχνολογία να υπηρετεί τον άνθρωπο — όχι να τον καθορίζει. Γιατί η φροντίδα της υγείας δεν είναι μόνο θέμα αλγορίθμων. Είναι θέμα εμπιστοσύνης.

Ή Ευρωπαϊκή στρατηγική και το μέλλον

Η Ευρωπαϊκή Ένωση εργάζεται ενεργά για να εξασφαλίσει ότι η τεχνητή νοημοσύνη στην υγεία εξελίσσεται με υπευθυνό- τητα και με σεβασμό στα θεμελιώδη δικαιώματα των πολιτών. Το νέο Ευρωπαϊκό Κανονιστικό Πλαίσιο για την ΑΙ (AI Act), θέτει αυστηρούς κανόνες για την ασφάλεια, τη διαφάνεια, την αξιοπιστία και την ανθρώπινη εποπτεία των συστημάτων ΑΙ, με ιδιαίτερη έμφαση σε «υψηλού κινδύνου εφαρμογές» όπως αυτές στον τομέα της υγείας. Παράλληλα, η ΕΕ επενδύει στην καινοτομία, χρηματοδοτώντας πρωτοποριακά ερευνητικά έργα μέσω προγραμμάτων.

Η Τεχνολογία το πλαϊ του ανθρώπου

Η ΑΙ επομένως είναι ένας ισχυρός σύμμαχος στην προσπά- θεια για καλύτερη, ταχύτερη και πιο εξατομικευμένη φροντίδα υγείας. Όμως δεν είναι πανάκεια. Δεν αντικαθιστά τον ιατρό, ούτε ακυρώνει την ανθρώπινη σχέση μεταξύ επαγγελματία και ασθενούς. Αντίθετα, μπορεί να απελευθερώσει τον χρόνο και την προσοχή των γιατρών για να επικεντρωθούν σε αυτό που δεν μπορεί να κάνει καμία μηχανή: να νοιαστούν. Με σωστό σχεδιασμό, ηθική καθοδήγηση και διαφάνεια, η ΑΙ μπορεί να φέρει μια επανάσταση στην υγεία που θα σέβεται τον άνθρωπο και θα αξιοποιεί την τεχνολογία — όχι για να τον υποκαταστή- σει, αλλά για να τον ενισχύσει.

ΝΙΚΟΣ ΚΥΡΠΙΔΗΣ,

Επικεφαλής της Επιστήμης Δεδομένων του Μικροβιώματος, Εθνικό Εργαστήριο του Μπέρκλεϊ

Φέτος συμπληρώνονται 30 χρόνια από τότε που ξεκινήσαμε να διαβάζουμε τον γενετικό κώδικα των μικροβίων με συστηματικό τρόπο (γονιδιωματική), και περίπου 20 χρόνια από την απαρχή της μεγάλης επανάστασης της μεταγονιδιωματικής. Η τελευταία μάς επέτρεψε να αρχίσουμε να μελετούμε το συνολικό γενετικό υλικό (DNA) όλων των μικροοργανισμών που υπάρχουν μέσα σε ένα περιβαλλοντικό δείγμα, χωρίς να απαιτείται η καλλιέργειά τους στο εργαστήριο.

Από τότε μέχρι σήμερα, η εικόνα μας για τον μικροβιακό κόσμο έχει αλλάξει ριζικά. Η μικροβιακή γονιδιωματική μάς επέτρεψε να αποκωδικοποιήσουμε πλήρως το DNA μεμονωμένων μικροοργανισμών και να μελετήσουμε τη γενετική τους βάση και τις λειτουργίες τους με ακρίβεια. Η τεχνολογική επανάσταση που κατέστησε αυτό εφικτό συνεχίζεται μέχρι σήμερα, με πάνω από 1.5 εκατομμύριο γονιδιώματα να έχουν αλληλουχηθεί, καλύπτοντας περίπου 20,000 διαφορετικά είδη βακτηρίων και αρχαίων (μικρόβια προκαρυωτικά, δηλαδή χωρίς κυτταρικό πυρήνα). Η μελέτη τους έχει ήδη οδηγήσει σε μεγάλες βιοτεχνολογικές εφαρμογές.

Είναι ενδεικτικό, ότι η μικροβιακή βιοτεχνολογία, αποτελεί έναν από τους ταχύτερα αναπτυσσόμενους τομείς της βιομηχανίας, με εφαρμογές που εκτείνονται από τη φαρμακευτική και τη γεωργία έως τα τρόφιμα, τα καύσιμα και τα βιομηχανικά ένζυμα. Η παγκόσμια αγορά προϊόντων μικροβιακής προέλευσης εκτιμάται ότι ανήλθε σε περίπου 210 δισεκατομμύρια δολάρια το 2024 και προβλέπεται να φτάσει τα 351 δισεκατομμύρια δολάρια έως το 2034, με ετήσιο ρυθμό ανάπτυξης 5,3%

Όμως, ενώ η γονιδιωματική μας έδωσε τα εργαλεία για να διαβάσουμε το DNA και να μελετήσουμε μεμονωμένα είδη, η μεταγονιδιωματική ήταν αυτή που πραγματικά μας επέτρεψε να δούμε τα μικρόβια στο φυσικό τους περιβάλλον, μέσα σε κοινότητες, όπως ακριβώς υπάρχουν στη φύση. Ετσι η έρευνα έγινε πιο ολιστική, πιο περιβαλλοντική, πιο πολυδιάστατη, αλλά και πολύ πιο συναρπαστική. Η μεταγονιδιωματική μάς αποκάλυψε ότι ζούμε σε έναν μικροβιακό πλανήτη, για τον οποίο γνωρίζουμε ακόμη ελάχιστα. Η πλειοψηφία των μικροοργανισμών γύρω μας και μέσα στο σώμα μας, παραμένει αχαρτογράφητη. Δεν γνωρίζουμε τι γονίδια φέρουν, ποιες είναι οι λειτουργίες τους, πώς επηρεάζουν την υγεία μας ή τα οικοσυστήματα στα οποία ζούνε.

Μεγάλο μέρος της έρευνάς μου επικεντρώνεται στην ανακάλυψη και κατηγοριοποίηση αυτών των “αόρατων” και άγνωστων ακόμα οργανισμών. Μέσω μεγάλων διεθνών προγραμμάτων αποκρυπτογράφησής τους, αλλά και μέσα από την ανάπτυξη νέων πρωτοπόρων υπολογιστικών εργαλείων προσπαθούμε να καταγράψουμε αυτή τη “σκοτεινή ύλη” της μικροβιολογίας, με στόχο την ανακάλυψη νέων λειτουργιών όπως π.χ. νέα ένζυμα και βιοκαταλύτες, μέχρι νέα CRISPR (Clustered Regularly Interspaced Short Palindromic Repeats) συστήματα και θεραπευτικά μόρια.
Αυτό που με ενδιαφέρει περισσότερο δεν είναι μόνο ποιοι μικροοργανισμοί υπάρχουν, αλλά και τι κάνουν. Πώς συνεργάζονται; Πώς επηρεάζουν το περιβάλλον ή τον ξενιστή τους; Τι γονίδια και τι λειτουργίες κωδικοποιούν; Αυτή η λειτουργική ποικιλότητα βρίσκεται στο επίκεντρο της έρευνάς μας. Με τη βοήθεια σύγχρονων τεχνικών και μαζικής ανάλυσης δεδομένων, μπορούμε πλέον να αναλύουμε δισεκατομμύρια γονίδια, να εντοπίζουμε νέες πρωτεΐνες, και να προβλέπουμε τις λειτουργίες τους.

Σε αυτό το πλαίσιο, είχα την τύχη να συνεργαστώ με δύο εμβληματικά εργαστήρια που έχουν τιμηθεί με το Νόμπελ τα τελευταία 5 χρόνια: της Jennifer Doudna στο UC Berkeley, με την οποία ανακαλύψαμε νέα CRISPR συστήματα από το φυσικό περιβάλλον· και του David Baker στο Πανεπιστήμιο της Ουάσιγκτον. Εδώ, σε συνεργασία με το εργαστήριο του Δρ Γιώργου Παυλόπουλου από το Ίδρυμα Φλέμιγκ, ανακαλύψαμε χιλιάδες νέες οικογένειες πρωτεϊνών και προβλέψαμε τις δομές τους, ανοίγοντας νέους δρόμους στη συνθετική βιολογία.

Γιατί αυτό αφορά την Ελλάδα;
Αυτό είναι ένα κομμάτι που με ενδιαφέρει ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια. Αντί να εισάγουμε διαρκώς τεχνολογίες από το εξωτερικό, μπορούμε να δημιουργήσουμε νέα γνώση εδώ, και να την εξάγουμε. Αυτό απαιτεί στοχευμένες επενδύσεις σε υποδομές, ανθρώπινο δυναμικό, δίκτυα, υπολογιστικά εργαλεία και προγράμματα που να στηρίζουν τη μετάβαση από τη βασική έρευνα στην εφαρμογή.
Η Ελλάδα έχει εξαιρετικό επιστημονικό δυναμικό. Αν συνδέσουμε την έρευνα με την επιχειρηματικότητα, και δημιουργήσουμε δομές που διευκολύνουν αυτή τη σύνδεση (όπως το BioInnovation Greece και το πρόγραμμα BioSTART), μπορούμε να δημιουργήσουμε ένα ζωντανό και εξωστρεφές βιοτεχνολογικό οικοσύστημα. Η μικροβιακή γονιδιωματική και μεταγονιδιωματική είναι η γλώσσα με την οποία μπορούμε να διαβάσουμε και να κατανοήσουμε τη βιολογία της υγείας μας αλλά και του πλανήτη μας, ώστε να μετατρέψουμε αυτή τη γνώση σε καινοτομία, και οικονομική ανάπτυξη.
Το ερώτημα δεν είναι αν θα ακολουθήσουμε αυτή την πορεία, αλλά αν η Ελλάδα θα είναι και πάλι απλός θεατής ή πρωταγωνιστής των παγκόσμιων εξελίξεων. Πιστεύω ότι μπορούμε να είμαστε το δεύτερο.

Αναστασία Μοσχοβάκη Ιατρός, Ειδική Παθολόγος

Email: anastasiamoschovaki1@gmail.com

Ο ιός CCHF Crimean-Congo haemorrhagic fever μεταδίδεται στους ανθρώπους είτε μέσω τσιμπημάτων τσιμπουριών είτε μέσω επαφής με μολυσμένο αίμα ή ιστούς ζώων κατά τη διάρκεια και αμέσως μετά τη σφαγή. Η μετάδοση από άνθρωπο σε άνθρωπο μπορεί να συμβεί ως αποτέλεσμα στενής επαφής με το αίμα, τις εκκρίσεις, τα όργανα ή άλλα σωματικά υγρά μολυσμένων ατόμων. Οι νοσοκομειακές λοιμώξεις μπορούν επίσης να προκληθούν λόγω ακατάλληλης αποστείρωσης ιατρικού εξοπλισμού.

Ο ιός CCHF είναι ένας αρμποϊός που ανήκει στο γένος  Nairovirus  στην οικογένεια  Bunyaviridae. Tο γονιδίωμα του ιού κωδικοποιεί το ιικό νουκλεοκαψίδιο, διάφορες δομικές και μη δομικές πρωτείνες, την πολυμεράση. Η πλειονότητα των κρουσμάτων εντοπίζεται σε άτομα που ασχολούνται με την κτηνοτροφία.

Η νόσος περιγράφηκε κλινικά για πρώτη φορά στην Κριμαία (Ουκρανία) το 1944, σε στρατιώτες και αγρότες και ονομάστηκε αιμορραγικός πυρετός της Κριμαίας. Αργότερα, το 1969, ο ιός αναγνωρίσθηκε ως αιτία της λοίμωξης παιδιού  που είχε νοσήσει στο Κονγκό , οπότε και προέκυψε η σημερινή ονομασία της νόσου. Αρκετά κρούσματα CCHF έχουν καταγραφεί σε  Βαλκάνια Ρωσία Μέση Ανατολή Ασία Αφρική. Σήμερα εκτιμάται ότι τρία δισεκατομμύρια άνθρωποι διατρέχουν κίνδυνο μόλυνσης παγκοσμίως και 10.000 έως 15.000 μολύνσεις συμβαίνουν κάθε χρόνο.

Άνω του 80% των περιπτώσεων είναι ασυμπτωματικές ή ήπιες. Τα παιδιά συνήθως εμφανίζουν τη νόσο με ηπιότερη μορφή. Σε σοβαρές περιπτώσεις, τα κύρια παθοφυσιολογικά χαρακτηριστικά είναι η αυξημένη αγγειακή διαπερατότητα και η καταιγίδα κυτοκινών. Επί συμπτωμάτων, οι ασθενείς συνέρχονται συνήθως σε δύο εβδομάδες. Σπάνια η ανάρρωση μπορεί να είναι πολύ αργή έως έτος. Επί σοβαρής νόσου που επιβάλλει νοσηλεία η θνητότητα κυμαίνεται από 9% έως 50%.

Τα συμπτώματα, στις τυπικές μορφές της νόσου, όταν υπάρχουν,  ξεκινούν απότομα, 1–14 ημέρες μετά την έκθεση με συνδρομή που ομοιάζει με ίωση:

• Κεφαλαλγία
• Πυρετός
• Μυϊκοί πόνοι
• Ρίγη
• Ναυτία
• Έμετος
• Διάρροια
• Διαταραχές συνείδησης
• Φωτοφοβία

Προοδευτικά όμως εάν το ανοσοποιητικό σύστημα δεν καταφέρει να εξουδετερώσει τον ιό, εμφανίζονται αιμορραγικά συμπτώματα: αιμορραγία από ούλα, μύτη, έντερο, αιμορραγικά εξανθήματα, εκχυμώσεις, αιμορραγία από σημεία ενδοφλέβιων ενέσεων, πολυοργανική ανεπάρκεια.

Οι αιματολογικές και βιοχημικές ανωμαλίες περιλαμβάνουν θρομβοπενία, λευκοπενία, τρανσαμινασαιμία, παρατεταμένους χρόνους πήξης, αυξημένα D-διμερή, μειωμένα επίπεδα ινωδογόνου και αυξημένα επίπεδα κρεατινικής φωσφοκινάσης και γαλακτικής αφυδρογονάσης.

Προφύλαξη από τσιμπούρια

• Η περίοδος κατά την οποία τα τσιμπούρια είναι σε έξαρση είναι από την Άνοιξη έως το Φθινόπωρο.
• Φορέστε κλειστά παπούτσια κάλτσες μακριά ενδύματα κατά τις εξορμήσεις σας στην εξοχή ή κατά την τέλεση γεωργικών εργασιών.
• Τοποθετήστε την μπλούζα μέσα στο παντελόνι
• Στην ύπαιθρο περπατάτε στα μονοπάτια και όχι σε μέρη με πυκνά χόρτα ή βλάστηση
• Μην κάθεστε κατάχαμα αλλά να έχετε πάντοτε μαζί σας πετσέτες και ψάθες.
• Χρησιμοποιήστε απωθητικά για τσιμπούρια παρασκευάσματα με αντίστοιχη έγκριση. Βάλτε εντομοαπωθητικό στις γυμνές/ακάλυπτες περιοχές του δέρματός σας. Διαβάστε τα συστατικά στη συσκευασία θα πρέπει να περιέχουν μία από τις παρακάτω ουσίες: DΕΕΤ πάνω από 20% για ενήλικες, ή ικαριδίνη/πικαριδίνη ή IR3535 ή Citriodiol ή Eucalyptus citriodora oil, hydrated, cyclized (ecoil (h/c)
• Μην κόβετε χόρτα με γυμνά χέρια.
• Κρατήστε καθαρό χωρίς αγριόχορτα τον χώρο που περιβάλλει το σπίτι σας.
• Κάντε ντους ή μπάνιο αμέσως μετά την επιστροφή σας από την ύπαιθρο.
• Εάν εντοπίσετε τσιμπούρι στα ρούχα σας, αφαιρέστε το προσεκτικά με γάντια.
• Αν βρείτε τσιμπούρι στο σώμα σας, βάλτε γάντια και αφαιρέστε το απαλά  με κατάλληλη λαβίδα/ τσιμπιδάκι χωρίς να το τραυματίσετε ή να το ενοχλήσετε.
• Φοράτε γάντια και προστατευτικό ρουχισμό, όταν έρχεστε σε επαφή με ζώα ή με το αίμα ή άλλους ιστούς/ εκκρίσεις ζώων, π.χ. κατά τη σφαγή ζώων.
• Εάν έχετε ζώα επικοινωνήστε με τον κτηνίατρο για τον έλεγχο των τσιμπουριών στα ζώα σας.
• Συνιστάται σωστή αποθήκευση κρέατος στους 4–8°C, καλό μαγείρεμα κρέατος και τήρηση αυστηρών κανόνων υγιεινής κατά την διαχείριση του ωμού κρέατος.
• Πρέπει να καταναλώνετε μόνο παστεριωμένα γαλακτοκομικά προϊόντα.