Blog

Πολλοί άνθρωποι ταλαιπωρούνται από συμπτώματα που οφείλονται σε δυσλειτουργία του ανώτερου πεπτικού συστήματος. Αυτό το άρθρο αναφέρεται σε δύο πολύ συχνές παθήσεις που παρουσιάζουν τέτοια ενοχλητικά συμπτώματα, καθώς και στα σημάδια εκείνα που πρέπει να μας κινητοποιήσουν ώστε να επισκεφτούμε το γιατρό μας. Πρόκειται για τη γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση και τη δυσπεψία.

Γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση
Κάψιμο πίσω από το στήθος (η γνωστή καούρα) που κάποιες φορές ανεβαίνει ψηλά μέχρι το λαιμό, ρεψίματα και αναγωγές όξινου περιεχόμενου από το στομάχι στον οισοφάγο είναι οι πιο συνηθισμένες εκδηλώσεις μιας παθολογικής κατάστασης που ονομάζεται γαστροοισοφαγική παλινδρομική νόσος. Είναι μια ενοχλητική, χρόνια και συχνά επαναλαμβανόμενη πάθηση που αφορά σε πολλούς ανθρώπους. Υπολογίζεται ότι σε καθημερινή βάση περίπου το 4-7% του πληθυσμού παρουσιάζει συμπτώματα της νόσου. Μελέτες από τις Ηνωμένες Πολιτείες αναφέρουν ότι το 20% των ενήλικων Αμερικανών εμφανίζει τη χαρακτηριστική «καούρα» πίσω από το στήθος τουλάχιστον 2 φορές την εβδομάδα. Η συχνότητά της νόσου έχει αυξηθεί ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια και αυτό οφείλεται εν πολλοίς στον καθημερινό τρόπο ζωής και στις διατροφικές συνήθειες που προάγουν την παλινδρόμηση, όπως η κατάκλιση αμέσως μετά το γεύμα, η κατανάλωση λιπαρών εδεσμάτων, αεριούχων ποτών κ.λπ. Αν και μια μικρή σε διάρκεια παλινδρόμηση τροφής ή υγρών μετά από ένα βαρύ γεύμα ή σημαντική κατανάλωση αλκοόλ μπορεί να θεωρηθεί «φυσιολογική», η συχνή παρουσία συμπτωμάτων έχει παθολογική σημασία και απαιτεί ιατρική βοήθεια. Ιδιαίτερη βαρύτητα έχει η εμφάνιση συμπτωμάτων κυρίως σε ηλικίες άνω των 40-45 ετών και χρήζει άμεσης επίσκεψης στον γαστρεντερολόγο μας. Το πιθανότερο είναι να μας ζητηθεί να υποβληθούμε σε οισοφαγογαστροσκόπηση. Ευτυχώς σήμερα υπάρχουν πολύ αποτελεσματικά φάρμακα που, σε συνδυασμό με κατάλληλες αλλαγές στον τρόπο ζωής αλλά και αποφυγή επιβαρυντικών τροφών, βοηθούν στο να αντιμετωπίζεται επιτυχώς η παλινδρόμηση.

Δυσπεψία
Με τον όρο δυσπεψία εννοούμε την παρουσία μιας σειράς συμπτωμάτων όπως ο πόνος, το αίσθημα πληρότητας, πρώιμου κορεσμού ή δυσφορίας στο πάνω μέρος της κοιλιάς κατά τη διάρκεια ή μετά από λήψη τροφής ή υγρών. Συχνά αποτελεί σημάδι ενός υποκείμενου προβλήματος π.χ. γαστρίτιδας, ελκοπάθειας, γαστροοισοφαγικής παλινδρόμησης, παθήσεων της χοληδόχου κύστης κ.ά. και όχι μια πρωτοπαθή κατάσταση. Στην περίπτωση αυτή η θεραπεία στοχεύει στην αντιμετώπιση του αντίστοιχου αίτιου της δυσπεψίας (αιτιολογική).
Ωστόσο, παρά τις σχετικές εξετάσεις, συνηθέστατα δεν τεκμηριώνεται η αιτιολογία των συμπτωμάτων. Σε αυτές τις περιπτώσεις προτιμάται ο όρος λειτουργική δυσπεψία. Αυτή θεωρείται και ένας από τους πιο συχνούς λόγους επίσκεψης στον γαστρεντερολόγο. Επειδή πολλοί άνθρωποι δεν αναζητούν ιατρική βοήθεια για τα συμπτώματά τους, ο πραγματικός αριθμός των ασθενών με λειτουργική δυσπεψία είναι μάλλον μεγαλύτερος από αυτόν που εκτιμάται στις ιατρικές μελέτες. Η θεραπεία σε αυτές τις περιπτώσεις προσβλέπει κυρίως στην αντιμετώπιση των συμπτωμάτων (συμπτωματική), εφόσον δεν έχει βρεθεί η αιτία που τα προκαλεί.Η παρουσία δυσπεπτικών ενοχλημάτων είναι φρόνιμο να μας οδηγεί στο γιατρό, κυρίως όταν αυτά επιμένουν ή όταν εμφανίζουν κάποια αλλαγή στα ποιοτικά τους χαρακτηριστικά.

Ο ρόλος των συμπληρωμάτων
Εκτός από τα φάρμακα για την αντιμετώπιση στομαχικών προβλημάτων που είναι σήμερα πολύ αποτελεσματικά, υπάρχουν ως εναλλακτική λύση και ορισμένα, φυτικά κυρίως, συμπληρώματα που μπορούν να βοηθήσουν. Η μαστίχα (Pistacia lentiscus) π.χ., μια ξεχωριστή ρητίνη η οποία προέρχεται από δέντρο που καλλιεργείται στη νότια Χίο, χρησιμοποιείται για τη βελτίωση της πέψης, της στοματικής υγείας και της λειτουργίας του ήπατος. Περιέχει αντιοξειδωτικά που φαίνεται ότι της προσδίνουν αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες. Έχει αντιμικροβιακή δράση με ιδιαίτερο ρόλο στην καταπολέμηση ή και εξάλειψη της λοίμωξης από το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού. Σημαντικές επιστημονικές μελέτες και διεθνείς φαρμακευτικοί οργανισμοί υποστηρίζουν τις θεραπευτικές της ιδιότητες, Το τζίντζερ χρησιμοποιείται για την ανακούφιση από τη ναυτία και τον έμετο. Εκχυλίσματα φύλλων αγκινάρας μπορεί να ανακουφίσουν συμπτώματα της δυσπεψίας, ενώ φαίνεται να βελτιώνουν τη ναυτία, τον έμετο, τον μετεωρισμό και τον κοιλιακό πόνο. Το χαμομήλι επίσης έχει χρησιμοποιηθεί σε στομαχικές διαταραχές, κολικούς και ναυτία.
Βέβαια, πάντα πριν τη χρήση οποιουδήποτε συμπληρώματος για θεραπευτικούς σκοπούς πρέπει να συμβουλευόμαστε τον γιατρό μας.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΔΕΛΗΣ – Επεμβατικός Γαστρεντερολόγος, Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ, Διευθυντής Γαστρεντερολόγος METROPOLITAN HOSPITAL

Το cranberry (Vaccinium macrocarpon) προέρχεται από τη Βόρεια Αμερική και αναπτύσσεται σε υγρά εδάφη με ήλιο. Το ώριμο φρούτο (καρπός) χρησιμοποιείται για στην παρασκευή τροφίμων, ως μυρωδικό ή χρωστική,  και για θεραπευτικούς σκοπούς.

To cranberry βρίσκεται στην κορυφή της λίστας των φρούτων που είναι πλούσια σε αντιοξειδωτικά. Τα αντιοξειδωτικά είναι ευεργετικά  για την υγεία μας,  διότι εξουδετερώνουν  τις ελεύθερες ρίζες   που μπορούν να προκαλέσουν βλάβη σε κυτταρικές δομές και στο κυτταρικό DNA.

Τα ενεργά συστατικά  του είναι ένα σύνολο φλαβονοειδών με  αντιβακτηριακή δράση,  αντιοξειδωτικά, όπως  προανθοκυανιδίνες/ανθοκυaανιδίνες,  ευεργετικά οργανικά οξέα, όπως το ελλαγικό, κιτρικό, μαλικό,   βενζοϊκό, χλωρογενικό, φερουλικό, ευγενολικό, καθώς και β-καροτένιο, ασβέστιο,  φυλλικό οξύ, σίδηρο, μαγνήσιο, μαγγάνιο, φωσφόρο, κάλιο, σελήνιο και βιταμίνες  Β1, Β2, Β3, C και Ε. Τα υπάρχοντα δεδομένα δείχνουν ότι η κατανάλωση  προϊόντων cranberry (ώριμο φρούτο, αποξηραμένο, χυμός, δισκία ή καψάκια) μπορεί να έχει ευεργετικές δράσεις στο καρδιαγγειακό (ελάττωση του οξειδωτικού stress και χρόνιας φλεγμονής που προάγουν την αθηροσκλήρυνση, ελάττωση της LDL), στο γαστρεντερικό (αποτροπή οδοντικής πλάκας και περιοδοντίτιδας, προστασία από το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού, πιθανή αντινεοπλασματική δράση στο έντερο) και στο ουροποιητικό (πρόληψη ουρολοιμώξεων, νεφρολιθίασης, καρκίνου προστάτη).

Τα τελευταία χρόνια έχουν διαπιστωθεί αρκετοί μηχανισμοί που μας βοηθούν στην εξήγηση των αντικαρκινικών ιδιοτήτων των cranberries.

Οι μηχανισμοί περιλαμβάνουν:

• Μπλοκάρισμα στην έκφραση των μεταλλοπρωτεϊνών της θεμέλιας ουσίας, αναστολή των ενζύμων της δεκαρβοξυλάσης της ορνιθίνης που επάγουν την καρκινογένεση, αναστολή των CYP2C9s, που είναι φάσης Ι αποτοξινοποιητικά ένζυμα.
• Eνίσχυση της απόπτωσης  (προγραμματισμένου κυτταρικού θανάτου) των καρκινικών κυττάρων. Οι  ωφέλιμες αντινεοπλασματικές ιδιότητες των  cranberries   αναφέρονται κυρίως σε νεοπλάσματα του μαστού, του εντέρου, του πνεύμονα και του προστάτη. Μελέτες έχουν δείξει ότι το Cranberry Βορείου Αμερικής (Vaccinium macrocarpon) αναστέλλει  την ανάπτυξη των καρκινικών κυττάρων μέσω αναστολής του κυτταρικού κύκλου (μεταβάλλοντας την έκφραση των ρυθμιστών του κυτταρικού κύκλου σε πειραματόζωα). Ασφαλώς τα υπάρχοντα δεδομένα  δεν είναι ισχυρά, είναι απλώς ενδεικτικά για πιθανή αντινεοπλασματική δράση των προϊόντων  Crunberry.

Αναφορικά με τη δράση του στη νεφρολιθίαση, τα δεδομένα είναι αμφιλεγόμενα. Το μαγνήσιο και τα κιτρικά άλατα είναι γνωστά ως φυσικοί αναστολείς του σχηματισμού νεφρικών λίθων και διαπιστώνονται στα ούρα.  Για  να είναι δραστικό  κάποιο φυσικό αναψυκτικό στην πρόληψη της νεφρολιθίασης πρέπει να αυξάνει τα επίπεδα των ανασταλτών της λιθίασης και ταυτόχρονα να ελαττώνει τα επίπεδα των ουσιών που σχηματίζουν λίθους.

Ο χυμός cranberry  αυξάνει τα επίπεδα του μαγνησίου, κιτρικών και οξαλικών αλάτων και ασβεστίου στα ούρα. Ετσι, αν  και αυξάνει τα επίπεδα δύο ανασταλτών της λιθίασης (μαγνήσιο, κιτρικά), ταυτόχρονα αυξάνει τα επίπεδα δύο βασικών συστατικών (ασβέστιο, οξαλικά)  των λίθων οξαλικού ασβεστίου, που αποτελούν περίπου το 70% των νεφρικών λίθων.  Τα προϊόντα cranberry  διαπιστώθηκε ότι αυξάνουν τον κίνδυνο της οξαλικής λιθίασης. Επιπροσθέτως, ο χυμός cranberry  μπορεί να ελαττώσει την οξύτητα των ούρων και έτσι να αυξήσει τον κίνδυνο της ουρικής λιθίασης. Από την άλλη πλευρά, ο χυμός cranberry  προστατεύει από τις ουρολοιμώξεις και  βοηθά στην πρόληψη σχηματισμού φλεγμονώδους λιθίασης (λίθους στρουβίτη). Αυτός ο τύπος λίθων γίνεται από μαγνήσιο, φωσφορικά και αμμωνία  και συνήθως εμφανίζεται όταν υπάρχει ουρολοίμωξη. Είναι επομένως αντιληπτό ότι ασθενείς με ιστορικό νεφρολιθίασης  πρέπει να γνωρίζουν τον τύπο της λιθίασης και να συμβουλεύονται τον γιατρό τους σε περίπτωση που λαμβάνουν προϊόντα cranberry.

Οι ουρολοιμώξεις είναι ένα πολύ συχνό κλινικό πρόβλημα και παρατηρούνται συχνότερα στις γυναίκες. Πάνω από το 60% των γυναικών εμφανίζει μία λοίμωξη του ουροποιητικού κάποια στιγμή κατά τη διάρκεια της ζωής τους, ενώ για πολλές από αυτές η λοίμωξη αποτελεί χρόνιο πρόβλημα, διότι  συχνά υποτροπιάζει και πολλές φορές απαιτείται η λήψη προληπτικών μέτρων για τις υποτροπές. Οι περισσότεροι ειδικοί συνιστούν αντιμικροβιακή προφύλαξη  (χημειοπροφύλαξη) σε ασθενείς που εμφανίζουν τρεις ή  περισσότερες ουρολοιμώξεις ετησίως.

Η αντιμικροβιακή προφύλαξη είναι συνήθως αποτελεσματική, αλλά έχει ασφαλώς και ανεπιθύμητες ενέργειες, ενώ υπάρχει πάντα ο κίνδυνος της ανάπτυξης μικροβιακής  αντίστασης. Αυτοί οι ενδοιασμοί  και η ευρεία διάδοση της μικροβιακής  αντίστασης  έχουν οδηγήσει το ενδιαφέρον σε εναλλακτικούς τρόπους πρόληψης των ουρολοιμώξεων, όπως με τα προϊόντα από cranberry, που έχουν δείξει  αποτελεσματικότητα στην πρόληψη της υποτροπής των ουρολοιμώξεων. Τα βακτήρια προσκολλούνται στα ουροεπιθηλιακά κύτταρα με τριχοειδείς κροσσούς, τα ινίδια τύπου 1 και τα ινίδια τύπου Ρ. 

Στο παρελθόν εθεωρείτο ότι η δράση του cranberry οφειλόταν στην οξινοποίηση των ούρων, που επιτυγχάνεται όπως και με όλα τα άλλα φρούτα. Η οξινοποίηση, όμως, που επιτυγχάνεται είναι χαμηλή και παροδική και μπορεί να αναστείλει  μόνο τα τύπου 1 ινίδια των βακτηριδίων. Η αναστολή των ινιδίων προσκόλλησης τύπου Ρ δεν επιτυγχάνεται με την οξινοποίηση.

Το cranberry  αναστέλλει την προσκόλληση των κολοβακτηριδίων -E. Coli- στα ουροεπιθηλιακά κύτταρα, που είναι το πρώτο αναγκαίο και απαραίτητο βήμα για την ανάπτυξη της ουρολοίμωξης. Αυτή η ανταγωνιστική αναστολή οφείλεται σε ένα μη διαλυτό συστατικό, την προανθοκυανιδίνη τύπου Α  (PAC-A). Tο  cranberry  περιέχει μεγάλες ποσότητες PAC-(A) σε αντίθεση με τα άλλα φρούτα. Μόνο το PAC-(A) μπορεί να αναστέλλει την προσκόλληση του E. Coli, μέσω αδρανοποίησης των ινιδίων τύπου Ρ.  Οι άλλες ΡΑC -(B) που υπάρχουν στα άλλα φρούτα δεν έχουν αυτή τη δυνατότητα. Υπάρχουν 3 είδη cranberry  και το vaccinium macrocarpon είναι το μόνο που έχει PAC-(A) σε επαρκείς ποσότητες. Τα άλλα δύο (vaccinium vitis idaea και  oxycoccus) περιέχουν μικρές ποσότητες PAC-(A) για την αναστολή της προσκόλλησης  και η δράση τους δεν έχει εκτιμηθεί επαρκώς. Δεν πρέπει να χρησιμοποιείται ως υποκατάστατο των αντιβιοτικών κατά τη διάρκεια  οξείας λοίμωξης του ουροποιητικού, είναι όμως ιδανικό να χρησιμοποιείται μόλις ολοκληρωθεί η δράση των αντιβιοτικών προκειμένου να αποφευχθεί η υποτροπή της λοίμωξης. Εχει αποδειχθεί ότι το cranberry  μειώνει τα επίπεδα των βακτηρίων στις ουροδόχους κύστεις των ηλικιωμένων γυναικών πολύ περισσότερο από το placebo, γεγονός που μπορεί να βοηθήσει στην πρόληψη μελλοντικών λοιμώξεων.

Η αρχική μελέτη χρησιμοποίησε χυμό από cranberry  που περιείχε 36 mg PAC-(A) και διαπίστωσε ότι ελαττώνει τις υποτροπές σε  σύγκριση με placebo. Αλλες μελέτες έδειξαν ότι η αποτελεσματικότητα είναι δοσοεξαρτώμενη  και το ελάχιστο  ποσό PAC-(A) που απαιτείται είναι τα 36 mg. Από μετα-ανάλυση των υπαρχουσών έως τώρα κλινικών μελετών φαίνεται ότι τα προϊόντα cranberry είναι αποτελεσματικά στην πρόληψη των ουρολοιμώξεων, ειδικότερα σε γυναίκες με υποτροπιάζουσες ουρολοιμώξεις. Είναι λιγότερο αποτελεσματικά σε παιδιά, ενώ δεν φαίνεται να είναι αποτελεσματικά σε ασθενείς με νευρογενείς κύστεις  που χρησιμοποιούν διαλείποντες αυτοκαθετηριασμούς. Η ανάλυση έδειξε μεγαλύτερη δραστικότητα του χυμού από τα δισκία ή τα καψάκια. Η χρόνια, όμως, λήψη χυμού είναι δύσκολη και φαίνεται ότι περίπου το 50%  των ατόμων την εγκαταλείπουν, σε αντίθεση με τα δισκία ή τα καψάκια που είναι ευκολότερα στη λήψη τους. Το συμπέρασμα της μετα-ανάλυσης αναφέρει ότι «υπάρχουν δεδομένα ότι ο χυμός cranberry  μπορεί να ελαττώσει τον αριθμό των συμπτωματικών ουρολοιμώξεων σε περίοδο 12 μηνών, ειδικότερα  σε γυναίκες με υποτροπιάζουσες ουρολοιμώξεις» και «η καθημερινή κατανάλωση cranberry vaccinium macrocarpon σε χυμό/σκόνη  που περιέχει 36 mg προανθοκυανιδίνης ημερησίως είναι απαραίτητη για να ελαττώσει την προσκόλληση του E.Coli  στα τοιχώματα των ουροφόρων οδών». Οι ανεπιθύμητες ενέργειες δεν είναι σημαντικές, πλην ενδεχομένως από ήπιες γαστρεντερικές διαταραχές από την άφθονη λήψη χυμού. Προσοχή, όμως, χρειάζεται σε αυτούς που λαμβάνουν αντιπηκτικά (Warfarin), διότι το cranberry αναστέλλει τη δράση του ενζύμου CYP2C9,  που είναι απαραίτητο για τον μεταβολισμό της βαρφαρίνης στο ήπαρ. Ετσι η λήψη προϊόντων cranberry σε αυτούς που λαμβάνουν κουμαρινικά αντιπηκτικά μπορεί να προκαλέσει αιμορραγία και θέλει ιδιαίτερη προσοχή.

Φαίνεται όμως, ότι δεν είναι όλα ξεκαθαρισμένα  αναφορικά με τη φαρμακοκινητική και τη βιοδιαθεσιμότητα των σκευασμάτων του και απαιτούνται κλινικές μελέτες καλά σχεδιασμένες ώστε να εξαχθούν απόλυτα ασφαλή συμπεράσματα.   

Μουτζούρης Γεώργιος, Δ/ντής ΕΣΥ Ουρολογικής Κλινικής Γενικού Νοσοκομείου Άργους

Ο Εθνικός Διατροφικός Οδηγός συστήνει οι ενήλικες να καταναλώνουν καθημερινά 8-10 ποτήρια υγρών, εκ των οποίων τα 6-8 να είναι νερό.

Μία άλλη σύσταση είναι τα ml νερού που πίνουμε καθημερινά να είναι όσες και οι θερμίδες που καταναλώνουμε.

Οι συστάσεις αυτές αφορούν τον γενικό πληθυσμό και τροποποιούνται ανάλογα με τις ανάγκες του κάθε ανθρώπου.

Για παράδειγμα, οι αθλητές που χάνουν σημαντική ποσότητα υγρών στις προπονήσεις και τους αγώνες λόγω της διαδικασίας της εφίδρωσης, πρέπει να αναπληρώνουν την ποσότητα αυτή μέσω της κατανάλωσης νερού.

Οι ασθενείς με νεφρική ή καρδιακή ανεπάρκεια, σε ορισμένες περιπτώσεις, πρέπει να περιορίζουν την κατανάλωση νερού σύμφωνα με τις συστάσεις των θεραπόντων ιατρών.

Πρακτικές συμβουλές για να αυξήσουμε την πρόσληψη νερού

Η Μελίνα Τσαγκατάκη – Τσιρίγγα, MSc Κλινική Διαιτολόγος – Διατροφολόγος, Επιστημονική συνεργάτης της Βιοκλινικής Αθηνών, συμβουλεύει:

1) Έχετε πάντα μαζί σας νερό διαθέσιμο. Χρησιμοποιείστε ένα παγούρι αντί για πλαστικό μπουκάλι που είναι βλαβερό για το περιβάλλον και δεν πρέπει να ξαναγεμίζεται. 2) Αρωματίστε το νερό με φρούτα, λαχανικά και μυρωδικά για να σας είναι πιο ευχάριστη η κατανάλωσή του.

3) Παρακολουθήστε την κατανάλωση νερού που κάνετε. Τα παγούρια και τα θερμός είναι πολύ εξυπηρετικά, καθώς ανάλογα με το μέγεθος μπορείτε να βάλετε στόχο να καταναλώσετε π.χ. 2 ή 3 τέτοια παγούρια μέσα στην ημέρα.

4) Εάν δεν καταναλώνετε επαρκείς ποσότητες υγρών, προσπαθήστε να αυξήσετε σταδιακά την ημερήσια κατανάλωσή σας. Ξεκινήστε προσθέτοντας 1 ποτήρι κάθε 3-4 μέρες επιπλέον της κατανάλωσης που ήδη κάνετε.

Οι έννοιες της επικινδυνότητας και της τοξικότητας -στις οποίες θα αναφερθούμε  παρακάτω- των καταναλωτικών προϊόντων, και ειδικά αυτών που σχετίζονται άμεσα με την υγεία μας, αποτελούν αντικείμενο μελετών και συζητήσεων τόσο στην ακαδημαϊκή κοινότητα όσο και στους ελεγκτικούς οργανισμούς εγκρίσεως των προϊόντων αυτών.

Ξεκινώντας από τις βασικές έννοιες του κινδύνου και της εκτίμησης του κινδύνου, θα ορίσουμε τι είναι κίνδυνος και τι εκτίμηση κινδύνου.

Κίνδυνος (risk) είναι ο συνδυασμός της πιθανότητας να συμβεί κάτι σε σχέση με τη σοβαρότητα του παράγοντα κινδύνου.

Εκτίμηση κινδύνου (risk assessment) είναι η αναγνώριση  και αξιολόγηση της επικινδυνότητας παραγόντων κινδύνου και συνδέεται με την έκθεση σε αυτούς, αν, π.χ., μια ουσία ή ένα προϊόν προορίζεται για θεραπευτική εφαρμογή αξιολογείται με βάση τη σχέση κινδύνου προς το όφελος που προκύπτει (risk / benefit ratio). Η αποτελεσματική δυνατότητα εκτίμησης του κινδύνου (risk assessment)  σχετίζεται με  το επίπεδο του συστήματος ποιότητας που θα εφαρμοστεί για την παρασκευή του προϊόντος.

Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι η ποιότητα των προϊόντων  διαμορφώνεται και ενσωματώνεται σε όλα τα σταδια της ζωής τους, από την παραγωγή, το στάδιο συσκευασίας, αποθήκευσης, διανομής έως τη χρήση τους από τον καταναλωτή.

Το Σύστημα Διασφάλισης Ποιότητας μπορεί να θεωρηθεί ως ένα παραγωγικό σύστημα που συνδυάζει και αξιοποιεί διάφορα μέσα και συντελεστές παραγωγής, όπως:

• Ανθρώπινο δυναμικό
• Τεχνογνωσία
• Πρώτες ύλες και υλικά
• Κτιριακές και μηχανολογικές εγκαταστάσεις

Όσον αφορά τον τομέα της υγείας και των φαρμάκων, αλλά και γενικότερα των προϊόντων υγείας, θα πρέπει  να αναφέρουμε την έννοια της επικινδυνότητας, η οποία σχετίζεται με την πιθανότητα να εκδηλωθεί βλάβη στον οργανισμό από την έκθεσή του κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες σε φυσικούς, χημικούς ή και βιολογικούς παράγοντες. 

Η τοξικότητα είναι το αποτέλεσμα της έκθεσης του οργανισμού σε βλαπτικούς παράγοντες και μπορεί να είναι τοπική ή συστηματική ή να εκδηλωθεί, π.χ., με αλλεργικές αντιδράσεις. Επίσης,μπορεί να επηρεάσει τις φυσιολογικές λειτουργίες συστημάτων του οργανισμού, π.χ. το αναπνευστικό σύστημα, ή και να οδηγήσει σε συσσωρευτική δράση, η οποία μπορεί να εκδηλωθεί σε μέλλοντα χρόνο ή και να οδηγήσει σε μεταλλάξεις ή σε ενεργοποίηση βιοχημικών μονοπατιών, με αποτελεσμα την εμφάνιση νόσων.

Τα παραπάνω εισαγωγικά αποτελούν σύνοψη απόψεων επιστημονικών τομέων, που σχετίζονται με την ποιότητα των καταναλωτικών προϊόντων και προφανώς και των φαρμάκων και των προϊόντων υγείας, καθώς και με τους ελεγκτικούς μηχανισμούς έγκρισης αυτών. Η συσσωρευμένη επιστημονική γνώση και οι διαδικασίες των εθνικών, ευρωπαϊκών και διεθνών ελεγκτικών μηχανισμών διασφαλίζουν την ποιότητα και την ασφάλεια των προϊόντων και ιδιαίτερα των φαρμάκων και των προϊόντων υγείας που κυκλοφορούν με βάση τις υπάρχουσες γνώσεις και τα πρωτόκολλα μελετών.

Η εξέλιξη των γνώσεων στην επιστήμη και η ανάπτυξη της τεχνολογίας έχουν  δημιουργήσει αναδυόμενους τομείς στην έρευνα, όπως η νανοτεχνολογία και η ανάπτυξη νανοσυσκευών και νανοσυστημάτων. Νανοτεχνολογία είναι το διεπιστημονικό πεδίο που αφορά την ανάπτυξη και τη χρήση υλικών με τα οποία μπορούν να παρασκευασθούν συσκευές και προϊόντα που έχουν διαστάσεις της τάξης του δισεκατομμυριοστού του μέτρου (10 ^-9 = 0, 000000001).

Τα προϊόντα νανοτεχνολογίας ειδικά στον τομέα της υγείας, και ειδικότερα στη φαρμακευτική αντιμετώπιση των νόσων, έχουν συμβάλει αποτελεσματικά στη θεραπεία και στην ελαχιστοποίηση των ανεπιθύμητων ενεργειών των φαρμακολογικά δραστικών μορίων. Εκείνο το οποίο μας ενδιαφέρει είναι αν ο βαθμός επικινδυνότητας, και κατά συνέπεια η τοξικότητα των νανοσυστημάτων, όταν αυτά υπάρχουν στο περιβάλλον, και στα οποία μπορεί να εκτεθούν οι άνθρωποι ή οι εργαζόμενοι στον τομέα της υγείας, είναι υπαρκτός και κατά πόσο επηρεάζει την ανθρώπινη υγεία.  Δεν υπάρχουν σαφείς απαντήσεις στο ερώτημα αυτό, αλλά το γεγονός ότι υπάρχει ως ερώτημα θα μπορούσε να ενεργοποιήσει τους μηχανισμούς έρευνας και προστασίας εκ μέρους της πολιτείας, αλλά και την ενημέρωση των πολιτών για τις πιθανές βλαπτικές συνέπειες από την έκθεσή τους σε νανοδομές και νανοσωματιδία, τα οποία υπάρχουν στο περιβάλλον.

Θα πρέπει να αναφέρουμε ότι η επικινδυνότητα και η τοξικότητα δεν αφορούν τα προϊόντα υγείας, τα οποία είναι εγκεκριμένα και χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία των νόσων ή τη διάγνωση και την απεικόνιση έπειτα από χορήγηση στον οργανισμό και για τα οποία υπάρχουν τεκμηριωμένες μελέτες ασφάλειας και οδηγίες χρήσης.

Η επικινδυνότητα αναφέρεται στην έκθεση του ανθρώπινου οργανισμού σε νανοσυστήματα και νανοδομές χωρίς προστασία ή ενημέρωση, σε χώρους όπου αυτά μπορούν να υπάρχουν  λόγω των ανθρώπινων δραστηριοτήτων.

Μπορούμε να πούμε ότι αποδείξεις επικινδυνότητας από νανοσωματίδια μέσα από τεκμηριωμένες και ολοκληρωμένες μελέτες δεν υπάρχουν. Η επικινδυνότητα έκθεσης σε αυτά θα πρέπει να εξετάζεται. Μελέτες σε πειραματόζωα φαίνεται να φανερώνουν τη δυνατότητα των νανοσυστημάτων να εισέρχονται γρηγορότερα στον ανθρώπινο οργανισμό κατά τη μη ελεγχόμενη έκθεσή του σε αυτά (περιβάλλον) και η πιθανή τους τοξικότητα φαίνεται να οφείλεται στη μεγάλη συνολική επιφάνειά τους, αν συγκριθούν με σωματιδία ίδιας μάζας αλλά μεγαλύτερων διαστάσεων. Η αναπνευστική οδός φαίνεται να είναι εύκολος τρόπος εισαγωγής τους, ενώ η «αεροδυναμική» τους φαίνεται να επηρεάζει τον βαθμό διεισδυτικότητάς τους στον οργανισμό. Η γαστρεντερική οδός φαίνεται να αποτελεί, επίσης, πύλη εισόδου των νανοσυστημάτων στον οργανισμό, όπου μέσω του σώματος, ακόμα και μέσω του οσφρητικού νεύρου, θα μπορούσαν να μεταφερθούν στον εγκέφαλο.

Αναφέρονται τα νανοσωματίδια του οξειδίου του τιτανίου τα οποία μελετήθηκαν και έδειξαν την πιθανότητα εισόδου από την επιδερμίδα, χωρίς όμως να φαίνεται να οδηγούνται βαθύτερα σε ιστούς. Θα πρέπει να αναφέρουμε ότι τα πειραματικά δεδομένα δεν θεωρούνται ισοδύναμα των πραγματικών συνθηκών.

Η επαγρύπνηση για την έγκριση προϊόντων ναοτεχνολογίας απαιτείται στις ΗΠΑ. ο εγκριτικός οργανισμός φαρμάκων και τροφίμων (FDA), το Εθνικό Ινστιτούτο Ασφάλειας και Υγιεινής κατά την εργασία (National Institute of Safety Health, NIOSH) και η Υπηρεσία περιβαντολλογικής προστασίας έχουν ευαισθητοποιηθεί στη μελέτη και στον έλεγχο της επικινδυνότητας των νανοσυστημάτων και των νανοδομών που βρίσκονται στο περιβάλλον και στους χώρους εργασίας, ώστε να δημιουργηθεί το κατάλληλο νομοθετικό πλαίσιο. Ο NIOSH έχει εκδώσει οδηγία για τους εργαζομένους σε προϊόντα νανοτεχνολογίας, η οποία περιλαμβάνει οδηγίες και μέτρα προστασίας που πρέπει να λαμβάνονται.

Η αξιολόγηση των παραμέτρων που σχετίζονται με το μέγεθος, το επιφανειακό φορτίο, τη σύσταση, το σχήμα και τη σταθερότητά τους σε συγκεκριμένες συνθήκες αποτελούν σημαντικες φυσικές παραμέτρους που θα πρέπει να λαμβάνονται υπ´όψιν και θα πρέπει να αποτελούν τη βάση δημιουργίας οδηγιών για καταναλωτές και εργαζομένους σε χώρους παραγωγής νανοσυστημάτων ή νανοδομών.

Η βιοαποικοδομησιμότητα και ο ρυθμός αποικοδόμησης των ναοσυστημάτων και των νανοδομών αποτελούν επίσης σημαντική παράμετρο, μια και η έκθεση των έμβιων οργανισμών σε αυτά σχετίζεται άμεσα με την προστασία του περιβάλλοντος. Οι επενδύσεις των βιομηχανιών παραγωγής προϊόντων νανοτεχνολογίας θα πρέπει να είναι και προς αυτή την κατεύθυνση, δηλαδή της αξιολόγησής τους και της προστασίας των εργαζομένων, των καταναλωτών και του περιβάλλοντος, ενώ και η ερευνητική δραστηριότητα θα πρέπει να επενδύσει περισσότερο σε χρόνο και χρήμα προς την κατεύθυνση της ελαχιστοποίησης της επικινδυνότητας και κατά συνέπεια της τοξικότητας των νανοσυστημάτων.

Το Center for Technology Assessment, CTA, δηλαδή ο οργανισμός που σχετίζεται με την υγεία και το περιβάλλον, θεωρεί ότι η επικινδυνότητα των νανοσωματιδίων θα πρέπει να λαμβάνεται υπ´όψιν λόγω της δυνατότητας των νανοσωματιδίων να διαπερνούν το δέρμα και να εισέρχονται από την αναπνευστική και γαστρεντερική οδό στον οργανισμό.

Σήμερα θα πρέπει να αναφέρουμε ότι η παραγωγή νανοσυστημάτων, τα οποία έχουν εφαρμογές σε φάρμακα και σε προϊόντα υγείας (θεραπεία, διάγνωση, απεικόνιση, καλλυντικά), γίνεται με αυστηρούς κανόνες ασφάλειας. Οι ευρωπαϊκοί και διεθνείς εγκριτικοί μηχανισμοί (FDA, USA, Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων, ΕΜΑ), καθώς και ο στην Ελλάδα ο Εθνικός Οργανισμός Φαρμάκων (ΕΟΦ) απαιτούν αυστηρές προδιαγραφές και ολοκληρωμένους φακέλους παραγωγής και διάθεσης των προϊόντων αυτών, οι οποίοι ελέγχονται από υψηλού επιπέδου εξειδικευμένους επιστήμονες, με στόχο την ασφάλεια των καταναλωτών και των εργαζομένων στους χώρους παραγωγής και ανάπτυξης προϊόντων νανοτεχνολογίας.

Ολοκληρώνοντας την πολύ σύντομη αναφορά μας σε ένα αντικείμενο το οποίο απασχολεί ήδη ερευνητικά την ακαδημαϊκή και επιστημονική κοινότητα αλλά και τους ελεγκτικούς μηχανισμούς, πιστεύουμε πως η ενημέρωση των καταναλωτών είναι μείζονος σημασίας. Μέχρι σήμερα η επιστημονική γνώση είναι περιορισμένη όσον αφορά στις επιδράσεις από την έκθεση σε νανοσωματίδια, τόσο στο περιβάλλον όσο και σε εργασιακούς χώρους, και για τον λόγο αυτό οι καταναλωτές θα πρέπει να αφυπνιστούν.  Ένα είναι σίγουρο, θα πρέπει από τώρα να ασχοληθούμε με ένα αντικείμενο που θα το αντιμετωπίσουμε στο μέλλον, όχι μόνο ως επιστήμονες και καταναλωτές προϊόντων υψηλής τεχνολογίας, αλλά και ως κοινωνία. Θα πρέπει να ευαισθητοποιηθούμε  ζητώντας να μάθουμε περισσότερα, να ενημερωθούμε πληρέστερα, προστατεύοντας την υγεία μας, το περιβάλλον και τις επόμενες γενεές.

Κωνσταντίνος Ν. Δεμέτζος, Καθηγητής Φαρμακευτικής Τεχνολογίας & Νανο-τεχνολογίας

Πολύ μεγάλο ποσοστό ανθρώπων υποφέρουν από πονοκεφάλους (κεφαλαλγίες). Όταν μια  κεφαλαλγία οφείλεται σε κάποια νόσο ονομάζεται δευτεροπαθής.

Στις περισσότερες όμως περιπτώσεις δεν ανευρίσκεται παθολογικό αίτιο και τότε ονομάζεται «ιδιοπαθής κεφαλαλγία». Οι ιδιοπαθείς κεφαλαλγίες είναι μια ομάδα κεφαλαλγιών στην οποία ανήκουν οι ημικρανίες, οι κεφαλαλγίες τάσεως και οι διάφορες παραλλαγές τους.

Hκεφαλαλγία είναι το συχνότερο σύμπτωμα για το οποίο οι πολίτες αναζητούν ιατρική βοήθεια στα επείγοντα περιστατικά των νοσοκομείων σε όλο τον δυτικό κόσμο. Στη συντρηπτική πλειονότητα, οι πολίτες αυτοί υποφέρουν από πρωτοπαθή κεφαλαλγία, κεφαλαλγία τύπου τάσεως και ημικρανία συχνότερα και μόνο σε ένα πολύ μικρό ποσοστό, κάτω του 1%, η κεφαλαλγία για την οποία παραπονιούνται οφείλεται σε άλλη διαταραχή.

Παρ´ όλα αυτά, επειδή «αυτή η άλλη διαταραχή» είναι τις περισσότερες φορές σοβαρή και εγκυμονεί κίνδυνο θανάτου, τόσο οι ιατροί όσο και οι ασθενείς αντιμετωπίζουν φοβικά την επείγουσα κεφαλαλγία. Αλλά σπάνια η κεφαλαλγία είναι επείγουσα. Απλώς, τις περισσότερες φορές ασθενείς με χρόνιες κεφαλαλγίες, τις οποίες δεν αντιμετωπίζουν με τη σωστή ιατρική παρακολούθηση, απευθύνονται στα ΤΕΠ για την επίλυση του οξέος προβλήματος, αδιαφορώντας για τη μονιμότερη και σωστότερη διαχείρισή τους.

Αυτό δεν συμβαίνει μόνο στη χώρα μας, αλλά παγκοσμίως. Άλλες πάλι φορές, πολλοί ασθενείς με χρόνιες κεφαλαλγίες αντιμετωπίζουν ελλιπώς το πρόβλημά τους. Πηγαίνουν στον ιατρό αλλά δεν ακολουθούν τις οδηγίες του. Είτε δεν παίρνουν καθόλου τα φάρμακά τους είτε τα παίρνουν για λίγο χρονικό διάστημα, σε μικρότερη ή αυξομειούμενη δόση, ανακλυκλώνοντας το πρόβλημά τους. Σε ένα μικρό, βέβαια, ποσοστό, η πρωτοπαθής κεφαλαλγία είναι ανθεκτική και, παρά την τήρηση όλων των ιατρικών οδηγιών, ταλαιπωρεί σοβαρά τον ασθενή και τον αναγκάζει να αναζητά επειγόντως ιατρική βοήθεια στα ΤΕΠ.  Άλλωστε είναι τόσο συχνές οι πρωτοπαθείς κεφαλαλγίες στο γενικό πληθυσμό και συχνά τόσο τυραννικές που σε πρόσφατες μετρήσεις κατατάσσονται όλες οι κεφαλαλγίες μαζί σαν έβδομη αιτία «χαμένης ζωής λόγω αναπηρίας», αμέσως μετά το άγχος και την κατάθλιψη. Αποτελεί, επομένως, η κεφαλαλγία πολύ σημαντικό θέμα δημόσιας υγείας, το οποίο υποεκτιμάται συστηματικά τόσο από τον ιατρικό όσο και από τον πολιτικό κόσμο.

Η ημικρανία, ειδικά στη χρόνια μορφή της, που έχει συχνότητα 2% περίπου στο γενικό πληθυσμό, είναι μια ιδιαίτερα επίπονη διαταραχή που εξαθλιώνει τη ζωή των ασθενών.

Άλλες χρόνιες κεφαλαλγίες είναι η κεφαλαλγία τύπου τάσεως (ΚΤΤ) και η αθροιστική κεφαλαλγία (ΑΚ). Η ΚΤΤ, παρότι είναι πολύ συχνή στον γενικό πληθυσμό, σπάνια παίρνει τη μορφή της χρόνιας (δηλαδή σχεδόν καθημερινής) κεφαλαλγίας από μόνη της, αλλά σε συνδυασμό με την ημικρανία. Υπάρχουν, ωστόσο, πολλές περιπτώσεις χρόνιας ΚΤΤ, οι οποίες, αν δεν συνδυάζονται με ημικρανία, συνυπάρχουν με χρόνιες διαταραχές άγχους και κατάθλιψης.

Οι συναισθηματικές διαταραχές δεν προκαλούν de novo  κεφαλαλγίες, αλλά σε ασθενείς που έχουν επίσης μια πρωτοπαθή κεφαλαλγία την επιδεινώνουν σαν ροοστάτης. Ένα συχνό και εξαιρετικά δυσθεράπευτο πρόβλημα στις χρόνιες κεφαλαλγίες είναι η κατάχρηση αναλγητικών φαρμάκων που επιδεινώνουν τις κεφαλαλγίες δραματικά. Η ΑΚ, παρότι σπάνια έχει τη μορφή της χρόνιας κεφαλαλγίας, είναι ωστόσο η δραματικότερη μορφή χρόνιας κεφαλαλγίας, που συχνά οδηγεί τους ασθενείς σε πρόωρη συνταξιοδότηση, εξαιτίας της πλήρους εργασιακής ανικανότητας που προκαλεί.

Η αντιμετώπιση της χρόνιας κεφαλαλγίας απαιτεί πολυπαραγοντική αντιμετώπιση σε ειδικά ιατρεία κεφαλαλγίας. Τέτοια υπάρχουν, δυστυχώς, λίγα στη χώρα μας. Αλλά είναι μέσα στις άμεσες προτεραιότητες της Ελληνικής Εταιρείας Κεφαλαλγίας, καταρχάς η καταγραφή των υπαρχόντων και κατά δεύτερον η θεσμοθέτηση κανόνων και αξιολόγησής τους, στα πρώτυπα που έχει ορίσει η Ευρωπαϊκή Συνομοσδονία Κεφαλαλγίας.

Υπάρχουν ειδικές φαρμακευτικές θεραπείες για τις πρωτοπαθείς κεφαλαλγίες που έχουν αποδείξει υπεροχή έντοντι εικονικού φαρμάκου σε τυχαιοποημένες μελέτες, τόσο για τη συμπωματική όσο και για την προφυλακτική θεραπεία των κεφαλαλγιών. Πρόσφατες έρευνες αναδεικνύουν, ωστόσο, νέες θεραπείες με μονοκλωνικά αντισώματα και νευροδιεγέρτες, που φαίνεται πως είναι ασφαλέστερες θεραπείες των ήδη υπαρχόντων.  Αναπτύσσεται επομένως ένας νέος κλάδος στον χώρο της νευρολογίας του κεφαλικού πόνου, σε εντελώς διαφορετικό χώρο, με σχεδόν «διαστημικές τεχνολογίες».

Αλλά η θεραπεία των κεφαλαλγιών δεν περιορίζεται μόνο στη χρήση φαρμάκων και συσκευών νευροδιέγερσης, που ήδη διατίθενται και στην ελληνική αγορά. Απαιτείται πολλές φορές ψυχοθεραπεία, τεχνικές βιοανάδρασης, φυσιοθεραπεία, κοινωνική υποστήριξη, γι’ αυτό και τα ειδικά ιατρεία κεφαλαλγίας πρέπει να έχουν αντίστοιχη στελέχωση για την ολιστική αντιμετώπιση της χρόνιας κεφαλαλγίας.

Δήμος – Δημήτριος Δ. Μητσικώστας, Νευρολόγος